Fil-Qosor
L-interess irid ikun a) guridiku, jigifieri d-domanda jrid ikun fiha ipotesi ta' l-ezistenza ta' dritt u l-vjolazzjoni tieghu: b) dirett u personali: fis-sens li huwa dirett meta jezisti fil-kontestazzjoni jew fil-konsegwenzi taghha, personali fis-sens li jirrigwarda l-attur, hlief fl-azzjoni popolari; c) attwali fis-sens li jrid johrog minn stat attwali ta' vjolazzjoni ta' dritt, jigifieri l-vjolazzjoni attwali tal-ligi trid tikkonsisti f'kondizzjoni pozittiva jew negattiva kontrarja ghall-godiment ta' dritt legalment appartenenti jew spettanti lid-detentur.
"Illi d-definizzjoni accettata fil-gurisprudenza nostrana ta' interess guridiku hija dik tal-Mortara li jghid li l-interess guridiku huwa 'l'utilita' finale della domanda giudiziale nel tema dell'asserita esistenza o violazionedel diritto'. Illi ghalkemm fis-sistema taghna tista' tinghata dikjaratorja huwa rekwizit essenzjali li jkun hemm dritt legali li jkun il-bazi li bih l-attur ikun jista' jippromwovi u jitlob l-accertament tieghu permezz ta' l-awtorita' gudizzjarja".
"Citazzjoni tista' ssir biex tinghata semplici dikjarazzjoni, u ma hemmx bzonn bilfors li tintalab dejjem kundanna . biss, min jistitwixxi azzjoni jrid bilfors ikollu xi dritt - 'l'azione civile non puo' essere promossa che per far valere undiritto, e da colui a cui il diritto spetti. Mancando l'uno e l'altro di questi requisiti, l'azionee' infondata e inammissibile'.
L-interess guridiku jrid ikun reali u attwali u ghandu jiskaturixxi minn vjolazzjoni jew theddida ta' vjolazzjoni ta' xi dritt li jappartjeni lill-attur u f'dan is-sens allura jrid ukoll ikun personali. Irid jigi stabbilit in-ness guridiku bejn l-agir abbuziv ullegali allegatament kommess mill-konvenut u d-danni jew almenu l-pregudizzju allegatament subit mill-attur konsegwenzjali ghal tali agir.
Ghal bosta snin il-Qrati taghna fissru li l-elementimehtiega biex isawru interess ta' l-attur f'kawza huma tlieta, u jigifieri li l-interess irid ikun guridiku, li l-interess irid ikun dirett u personali u li dak l-interess ikun attwali. B' ta' l-ewwel, wiehed jifhem li dak l-interess ghandu jkollu mqar iz-zerriegha ta' l-ezistenza ta' jedd u l-htiega li tilqa' ghal kull attentat ta' ksur tieghu minn haddiehor. Dan l-interess m'hemmx ghalfejn ikunjissarraf fi flus jew f'valur ekonomiku.
Minbarra dawn l-elementi, gie mfisser ukoll li biexwiehed ikollu interess li jiftah kawza, dak l-interess (jew ahjar, il-motiv) tat-talba ghandu jkun konkret u jezisti fil-konfront ta' dak li kontra tieghu t-talba ssir.
Fost ir-rekwiziti ta' l-interess guridiku hemm dak li l-istess irid ikun attwali, cjoe` dak li Mortara jiddefinixxi bhala. "La utilita` finale della domanda giudiziale sul tema dell'asserita esistenza e violazione di un diritto. Jekk l-azzjoni tkun inkapaci li tipproduci rizultat vantaggjuz jew utili ghal min jipproponihajew jekk ir-rizultat, jew sentenza, ma jkunx jista' jigi uzufruwit, dik l-azzjoni ma tistax tigi protetta.
L-interess guridiku huwa risaput, irid jissussisti matul il-hajja ta' l-azzjoni.
L-interess guridiku, huwa risaput, irid jissussisti matul il-hajja ta' l-azzjoni. Meta dan I-interess tal-kumpanija attrici naqas, il-konsegwenza immedjata hija li l-konvenut ghandu jigi Iliberat mill-osservanza tal-gudizzju. ll-Qorti, da parti taghha, ma tistax tkompli bil-gudizzju sakemm il-konvenut stess ma jurix li huwa ghandu nteress guridiku li jottjeni sentenza kontra l-attur, li dak l-interess m'ghandux.
Il-Qrati taghna fissru wkoll li l-interess ta' parti li tiftah kawza jridjibqa' jintwera tul il-kawza kollha ghaliex jekk tali nteress jigi nieqes, il-kawza ma tkunx tista'tissokta.
Il-principju kardinali li jirregola l-istatut tal-kuntratti jibqa` dejjem dak li l-vinkolu kontrattwali ghandu jigi rispettat u li hi l-volonta' tal-kontraenti kif espressa fil-konvenzjoni li kellha tipprevali u trid tigi osservata. Pacta sunt servanda.
Il-gurisprudenza nostrali hi kostanti filli rriteniet li ma hiex ammissibbli li prova testimonjali kontra jew in aggjuntaghall-kontenut ta' att miktub u hi talvalta ammessa biex tikkjarifika l-intenzjoni tal-partijiet meta din hi espressa b'mod ambigwu.
Il-Qrati jkunu obbligati jinterpretaw il-konvenzjoni meta f'kuntratt il-partijiet ma jkunux spjegaw ruhhom car jew posterjorment ghall-kuntratt jintervjeni avveniment li jkollu bhala konsegwenza kwistjoni li ma tkunx giet preveduta u li kien hemm bzonn li tigimaqtugha, u din ghandha tigi primarjament interpretata skond l-intenzjoni tal-partijiet li jkunu hadu parti fil-kuntratt u li tkun tidher car mill-kumpless tal-konvenzjonijiet.
Dan huwa wkollkonformi mal-principju contra scriptum non est argumentum, li jibqa' japplika sakemm ma tingiebx prova li tali skrittura hija nieqsa minn xi element kostituttiv taghha.
L-interpretazzjoni li trid tinghata, meta klawsola tista` tfisser haga u ohra, din ghandha tinftiehem dik il-haga li biha jista' jkun hemm xi effetti milli dik il-haga li biha ma seta' jkun hemm ebda effett. Disposizzjoni litirrifletti l-principju "in dubiis interpretatio capienda est, ut dispositio potius valeat quam pereat".
Meta d-dirett dominju jinxtara mill-utilista ghalkemm il-procedura adottata hija differenti minn dik ta' fidi ta' cens pero' r-rizultat finali huwa fil-fatt analogu ghal dak li huwa li l-obbligu tal-hlas ta' cens peress li dan jispicca; f'dan is-sens il-fidi jista' jkollu effett biss ghal dak li huwa liberazzjoni minn hlas ta' cens u xejn fuq kull obbligazzjoni ohra li biha hija iggravata l-art; min-naha l-ohra l-akkwist tad-dirett dominju mill-utilista permezz ta' trasferiment jista' jkollu effetti ohra apparti l-liberazzjoni tal-hlas tal-canone, inkluz il-liberazzjoni minn xi kondizzjonijiet li jiggravaw l-istess art, pero' dan minnu innifsu huwa suggett ta' konvenzjoni bejn il-partijiet, iktar u iktar minhabba id-dispozizzjoni ta' l-artikolu 1499 tal-Kap 16 li thalli fil-liberta' tal-partijiet li jaghmlu l-kondizzjonijiet appositi mbasta ma jkun hemm xejn kuntrarju ghall-ligi.
Dak li ntqal f'materja ta' redenzjoni tac-cens ghandu wkoll japplika f'xiri ta' cens, meta min ikun qed jixtri d-directum dominium ikun l-utilista fil-kaz meta jkun car mill-ftehim tal-partijiet anke fil-kaz tat-trasferiment tad-dirett dominju, li dak li in verita' jkunu trasferew il-partijiet jkun biss id-dritt ta' hlas ta' cens, li meta dan isehh, favur l-utilista' naturalment, iwassal ghall konkluzzjoni li l-obbligu tal-hlas ta' cens jispicca proprju minhabba l-konfuzzjoni tad-dritt li tircievi c-cens u l-obbligu tal-hlas jiltaqghu fl-istess persuna. F'dan is-sens ma hemm l-ebda dubju li tali trasferiment tad-dirett dominju jkun jekwipara ghall-fidi ta' cens u dak li jsir jkun biss kapitalizzazzjoni ta' l-istess cens rapprezentata bil-prezz ghat-trasferiment medessimu.
Il-gurisprudenza taghna tirritjeni li:
l-enfitewsi hija kuntratt li bih wahda mill-partijiet (cjoe' l-padrun dirett) jghati lill-parti l-ohra (ic-censwalist jew l-enfitewta), ghal dejjem jewghal zmien, fond, bi hlas ta' kull sena determinat jew b'cens determinat, illi din ta' l-ahhar tintrabat li thallas bhala rikonoxximent tad-dominju (ara art. 1576 tal-Kodici Civili). Il-partijiet jistghu jistipulaw il-kondizzjonijiet li jridu, sakemm dawn ma jkunux kontra l-ligi u ma jmorrux kontracerti dispozizzjonijiet tal-ligi regolanti l-istitut tal-enfitewsi msemmija fl-art.1581 tal-KodiciCivili; fost dawn id-dispozizzjonijiet insibu proprju l-artikolu 1582 A ta' l-istess Kodici.
Illi in effett malli l-"canone" stabbilit bejn il-partijiet f'tali kuntratt, jigi mifdi mill-enfitewta, l-istess enfitewta jigi l-padrun dirett, assolut tal-fond kollu kif kien gie moghti in enfitewsi. Meta jkun hemm rizervi li jikkostitwixxu elementi ta' proprjeta' maghmula favur il-koncedent dawnghandhom jigu konsidrati apparti l-fidi. Dan jista' jinghad kemm meta l-affrankament isir permezz ta' kuntratt bejn il-partijiet kemm ukoll meta jsir bil-forza tal-ligi.
Ghalkemm isir il-fiditac-cens fil-bejgh l-koncedent li jkun irrizerva favur tieghu drittijiet li ghandhom fihom elementita' proprjeta' dawn id-drittijet jibqghu valjanti nonostante l-fidi tac-cens.
Huwa ovvju li wara li jsir dan il-fidi, l-ex censwalist isir proprjetarju. Hemm ghalhekk il-konsolidazzjoni jew konfuzjoni tad-diretto dominium ma' dak utili, u dak li kien qabel utilista isir proprjetarju assolut.;
Il-kuncett tal-proprjeta' kif kontenuta fil-ligi taghna hija kuncett assolut. Is-sid normalment ghandu d-dritt li jaghmel dak li jrid bil-proprjeta' tieghu; anke jiddistruggiha, salv xi drittijiet li jkunu setghu akkwistaw fuqha t-terzi li jridu jigu rispettati. Minkejja li dak il-kuncett assolut ta' proprjeta' gie mxellef b'diversi ligijiet ta' natura pubblika fl-interess tal-pubbliku ingenerali, bejn il-privat il-kuncett ghadu dak li kien. Hekk infatti jipprovdi l-artikolu 320 tal-Kodici Civili Kap.12:
Il-proprjeta' hija l-jedd li wiehed igawdi u li jiddisponi minn hwejgu bil-mod l-aktar assolut, basta li bihom ma jaghmilx uzu ipprojbit mill-ligi;
It-terminazzjoni tal-hlas ta' cens bil-konfuzzjoni bejn id-dirett dominju u l-utile dominju fl-istess persuna ma jgibx necessarjament it-thassir tal-kondizzjonijiet kollha ta' cens li jkunu jiggravaw l-istess art hekk soggetta ghall-enfitewsi. Fil-kaz tal-fidi ta' cens dan qatt ma huwa l-kaz hlief ghal dawk il-kondizzjonijiet intimament diretti mal-hlas ta' l-istess cens u konsegwenti ghall-istess u fil-kaz ta'trasferiment ta' l-istess dirett dominju lill-utilista dan jiddependi mit-termini precizi tal-ftehim milhuq bejniethom, u anke f'certi kazi jekk dan isirx mill-persuna li mponiet originarjament mhuxbiss l-ammont ta' cens imma wkoll il-kondizzjonijiet gravanti l-istess art jew stabbli.
Illiovvjament dan jiddependi fuq in-natura ta' konvenzjoni milhuqa bejn il-kontraenti u l-avendi causa taghhom u hija suggett ta' nterpretazzjoni ta' kuntratti fil-parametri fuq gja esposti ghall-kaz in ezami u ghal dan il-ghan din il-Qorti tirreferi ghal dak li gja inghad f'din id-decizjoni dwar in-natura ta' trasferiment li sar bejn is-socjeta' attrici u John Pace permezz tal-kuntratt pubbliku datat22 ta' Dicembru 1972 u din il-Qorti hawn tikkonferma l-istess.
M'humiex vjetati domandi diretti ghall-otteniment ta' semplici dikjarazzjoni, purche' dawn ikunu preordinati ghal domanda definitiva u finali, anke jekk din tkun ghada ma gietx dedotta f'gudizzju dejjem jekk il-Qorti tkun perswaza li l-parti ghandha nteress li titlob dik id-dikjarazzjoni u li dik id-dikjarazzjoni hekk mitlubatkun tista' tifforma l-bazi ta' kawza ohra li tkun tista' ssir fil-futur, b'dan li l-interess ma ghandux ikun ipotetiku imma jrid ikun konkret u jrid jissussti fil-konfront tal-konvenut li jkun l-legittimu kontradittur.
Huwa principju fondamentali illi min jezercita dritt li jispetta lilu majistax jitqies li f'dan l-ezercizzju ikun responsabbli ghall-hsara li bhala konsegwenza jista' jbaghti haddiehor, in omagg ghall-massima "qui suo iure utitur, non videtur damnum facere;
