27/11/2008

CIVIL FIRST HALL (CONSTITUTIONAL JURISDICTION)

PACE RAYMOND C.

KUMMISSARJU TAL-ARTIJIET vs DEGUARA CARUANA GATTO MARIA THERESA ET

FINAL JUDGEMENT

Iva

TGAWDIJA TA PROPRJETA U KUMPENS XIERAQ; ARTIKOLU 37 TAL-KOSTITUZZJONI U ARTKOLU 1 TA L-EWWEL PROTOKOLL GHALL-KONVENZJONI EWROPEA

Il-vantazzjoni tal-intimati ndikati f'din ir-riferenza kostituzzjonali hija li hemm vjolazzjoni ta'l-Artikolu 37 tal-Kostituzzjoni u ta' l-Artikolu 1 ta' l-ewwel Protokoll ghall-Konvenzjoni Ewropea li jipprotegu d-dritt ghat-tgawdija tal-proprjeta' u b'mod partikolari id-dritt ghal kumpens xieraq inkluz fl-imsemmija protezzjoni billi l-kumpens dikjarat ma jirriflettix il-kumpens xieraq u dovut izda huwa kumpens limitat bl-emenda introdotta bl-Att XVII tas-sena 2004 ghal proviso ta' l-Artikolu 25 tal-Ordinanza dwar l-Akkwist ta' Artijiet ghal Skopijiet Pubblici. Dan huwa l-punt li tqajjem fl-istess riferenza kostituzzjonali u din il-Qorti hija marbuta sabiex tezamina biss it-termini tal-istess referenza kostituzzjonali.

Din il-Qorti thoss li b'din l-emenda jirrizulta li l-ammont ta' kumpens li seta' jigi ffissat mill-Bord bhala valur ta' l-art ma baqax izjed dak il-valur li l-art ikollha fiz-zmien tan-notifika ta' l-avviz, izda dan gie limitat ghall-ghola ammont ta' kumpens lijkun gie propost mill-partijiet. Illi f'kaz allura li l-valutazzjoni ta' l-art, iffissata mill-periti teknici, kif indikata fl-istess Att, jkun iktar mill-ammont offert jew mitlub mill-partijiet fil-process, ma huwiex iktar possibbli li jinghata tali valur, izda l-ammont ta' kumpens moghti irid jigi mnaqqas mill-ghola valur msemmi mill-partijiet, u b'hekk dan igib tnaqqis u limitazzjoni fil-valurli l-istess Bord seta' jillikwida favur l-intimati odjerni wara li gew in effett l-istess emendi. Dan sar kollu fil-kuntest ta' kawza bejn il-partijiet illi kienet ilha li giet istwita u fil-fatt tali emendi saru waqt il-mori tal-istess proceduri.

Il-principju baziku li l-Qrati taghna u l-Qorti Ewropeja isegwu f'dawn il-kazijiet, huwa l-principju tal-legittimita' u tal-proporzjonalita'. Fil-fatt huwa ormai pacifiku illi “interferenza mat-tgawdija ta' proprjeta', kemm jekk permezz ta' esproprjazzjoni jew il-kontroll ta' l-uzu, tista' generalment titqies bhala gustifikata jekk tirrispetta r-rekwiziti tal-legalita' u jekk titqies li qed issir fl-interess pubbliku jew generali. In oltregie stabbilit rekwizit ta' proporzjonalita' u l-htiega li wiehed jilhaq bilanc gust bejn il-htigijiet tal-komunita' u l-protezzjoni ta' l-interessi ta' l-individwu.”

Fil-kuntest tal-proceduraodjerna jirrizulta li bl-emendi introdotti l-intimati kienu ntitolati ghall-kumpens skond il-valur ta' l-art fis-suq kif indikat fl-istess Kap. 88 inkluz l-Artikolu 27 (1) (b) u b'hekk l-istess intimati kellhom ‘a legitimate expectation' illi l-kumpens taghhom jigi iddeterminat skond il-ligi alluravigenti u mhux permezz ta' regoli li saru bl-istess emenda hawn impunjata li llimitatilhom dan id-dritt b'mod sostanzjali anke jekk wiehed joqghod fuq l-istimi li saru mill-istess periti teknici appuntati mill-Bord, b'dan li dan effettivament iwassal li bl-applikazzjoni retroattiva ta' l-istess emenda ghall-kazijiet fejn l-esproprju sar qabel ma giet in vigore l-istess emenda, l-ammont ta' kumpens li jistghu jircievu l-istess intimati gie b'hekk severament pregudikat u limitat.

Fil-kaz in ezami mhux biss ma kienx hemm kumpens gust u xieraq a bazi tal-Artikolu 37 tal-Kostituzzjoni izdawkoll inkiser il-bilanc li jrid jinzamm bejn il-htigijiet tal-komunita' u l-protezzjoni ta' l-interessi ta' l-individwu u dan huwa iktar applikabbli meta tali proprjeta' tkun ittiehdet biex tinbena utigi allokata lill-terzi, bhal fil-kaz in ezami u mhux bhala parti mill-process “of economical, social or political reform not linked to any other specific circumstances”, fejn allura is-sid, anke skond l-istess Konvenzjoni huwa intitolat ghall-kumpens shih skond il-valur tas-suq.

Il-Qorti,taqta' u tiddeciedi, billi tilqa' t-talba ta' l-intimati u tiddikjara illi bl-applikazzjoni tal-emenda introdotta bl-Att XVII tas-sena 2004 ghal proviso tal-Artikolu 25 tal-Ordinanza dwar l-Akkwist ta' Artijiet ghal Skopijiet Pubblici ghall-kaz in ezami fid-decizjoni tal-Bord tal-Arbitragg dwar Artijiet tas-27 ta' Marzu 2006 fil-kawza fl-ismijiet ‘Il-Kummissarju tal-Artijiet vs Maria Teresa Deguara Caruana Gatto” (Rikors 1/2007) gew lesi d-drittijiet fundamentali tal-intimati u senjatament l-Artikolu 37 tal-Kostituzzjoni u tal-Artikolu 1 ta' l-ewwel Protokoll tal-Konvenzjoni Ewropea li jipprotegu d-dritt ghat-tgawdija tal-proprjeta' u ghalhekk l-istess decizjoni hija f'dan il-kuntest nullau bla effett b'dan li l-kumpens illi ghandu jigi stabbilit a favur l-intimati minhabba l-esproprazzjoni tal-proprjeta' taghhom ghandu jsir skont Kap 88 tal-Ligijiet ta' Malta kif kien qabel ma' dahletin vigore l-emenda introdotta bl-Att XVII tas-sena 2004 u konsegwentement tordna lir-Registratur jghaddi lura l-atti lill-Onorabbli Qorti tal-Appell sabiex l-istess taderixxi ruhha ma' din id-decizjoni.