Summary
Is-socjeta` appellanti kienet in okkupazzjoni ta' bicca art f' Manoel Island, lilha assenjata mis-socjeta` Medserv, ad uzu ta' tiswija ta' yachts. Kontra taghha inharget mill-attur eviction order biex tizgombra.Id-direttur attur talab lill-Ewwel Qorti tikkundanna lill-konvenuti li jhallsu s-somma ta' Lm3843.73, spejjez illi l-attur inkorra fit-tnehhija ta' oggetti mobbli u spejjez ohra li ghandhom x'jaqsmu ma' u huma konsegwenzjali ghat-tqehid ta' l-imsemmija mobbli f'post iehor, u dan in vista ta ordni ta' zgumbrament, ai termini l-Kap 228 tal-Ligijiet ta' Malta, ezegwit kontra l-intimatigewwa Manuel Island.
Da parti taghha, is-socjeta' konvenuta eccepiet illi preliminarjament Joseph Baldacchino, Audrey Baldacchino u Anthony Baldacchino ma humiex il-legittimi kontraditturi ghat-talbiet attrici stante li huma biss diretturi tal-kumpanija A&J Baldacchino Boatyard Limited. L-istess socjeta' ssostni ukoll illi fi kwalsiasi kaz, ma hu dovut lill-atturi ebda hlas kif minnhom reklamat. Fl-ewwel lok ghaliex legalment il-konvenuti kienu ghadhom intitolati jibqghu fil-pussess tal-fond u ma kienx skadielhom it-terminu moghti lilhom biex jizgombraw. Is-socjeta' konvenuta ssostni illi l-atturi kissru l-ftehim dwar garr li kellhom mal-konvenuti u l-atturi, ghalhekk, qabbdu u garrew il-proprjeta' tal-konvenuti kontra r-rieda tal-konvenuti u kontra l-ftehim bejn il-partijiet. Ghaldaqstant, is-socjeta konvenuta tablet li t-talbiet attrici ghandhom jigu michuda fi kwalsiasi kaz taht il-principju ex dolo malo (turpi causa) non oritur actio.
L-Ewwel Qorti tghid illi la darba kienet din is-socjeta' li rceviet l-eviction order, quindi kwalunkwe procedura li segwiet bilforstrid tkun indirizzata lil din is-socjeta' u ghalhekk il-konvenuti tajjeb eccepew illi personalmentkellhom jigu mahruga mill-kawza u tibqa' biss is-socjeta' fuq imsemmija bhala konvenuta. Ghalhekk f'dan il-kaz il-Qorti tordna l-liberazzjoni mill-osservanza tal-gudizzju ta' Joseph Baldacchino, Audrey Baldacchino u Anthony Baldacchino.
Fit-trattazzjoni tieghu l-avukat difensur tal-konvenutiqal illi l-azzjoni tad-direttur kienet intempestiva. Kien ghad fadal zmien lill-konvenuti sabiex johorgu mis-sit u messu stenna sa l-ahhar sakemm ha azzjoni. Pero', l-Ewwel Qorti dehrilha illi id-Direttur attur ghamel a value judgement. Fuq l-informazzjoni li kellu dak il-hin seta' jasal ghal konkluzzjoni illi s-socjeta' konvenuta wahidha ma kienetx ser tilhaq tivvaka kollox sa l-ahhar ta' Mejju u ghalhekk ha d-decizzjoni illi jiehu l-affari f'idejh halli jaccerta ruhu li kollox ikun sew. Kien ghalhekk illi ordna illi ssir zgumbrament a spejjez ta' l-istess socjeta' konvenuta.
Il-konvenuti qalu wkoll illi wehlu hafna danni minhabba l-agir tad-direttur attur meta l-oggetti illi gewzgumbrati tpoggew f'sit iehor u kien hemm xi nuqqasijiet meta s-socjeta' konvenuta marret biex tirtira dawn l-affarijiet. Is-socjeta' konvenuta pero' ma gabitx prova dwar dawn id-danni u fi kwalunkwekaz ma rrizultax illi d-direttur kien accetta illi jaghmel tajjeb ghal dawn id-danni. Bhal ma qaletben tajjeb il-kawza fl-ismijiet Joe Xuereb Holdings Company Limited vs Marlene mart Francis Xuerebet deciza mill-Prim Awla fit-30 ta' Gunju 2005 dikjarazzjonijiet generici ta' telf finanzjarju kawzati minn agir tal-kreditur ma jiggustifikawx lid-debitur izomm lura pagamenti ta' dejn. Jekk persunatonqos milli tesegwixxi sehma mill-ftehim skond id-diligenza mistennija mill-bonus pater familias wiehed kellu diversi ghazliet... Ghalhekk il-Qorti jidhrilha illi s-socjeta' konvenuta ma tistax tiehu vantagg mit-traskuragni taghha meta dina halliet ghall-ahhar biex tivvaka s-sit li kienet obbligata taghmel hekk permezz ta' ftehim milhuq mad-dipartiment. Kien in-nuqqas ta' l-istess socjeta' illima hadietx hsieb li tizgombra s-sit fi zmien stipulat u ghalhekk bir-ragun id-direttur attur hassuobbligat illi jagixxi biex jissalvagwardja d-drittijiet tieghu.
Ghaldaqtant, l-Ewwel tillibera lil Joseph Baldacchino, Audrey Baldacchino u Anthony Baldacchino mill-osservanza tal-gudizzju. Tilqa' t-talba tad-direttur attur u tikkundanna lis-socjeta' A&J Baldacchino Boatyard Limited li thallas is-somma Lm3843.73, spejjez illi l-attur inkorra fit-tnehhija ta' oggetti mobbli u spejjez ohra lighandhom x'jaqsmu ma' u huma konsegwenzjali ghat-tqehid ta' l-imsemmija mobbli f'post iehor, u dan in vista ta' ordni ta' zgumbrament, ai termini l-Kap 228 tal-Ligijiet ta' Malta, ezegwit kontra l-intimati, liema ammont huwa dovut mill-konvenuti ai termini ta' l-artikolu 3 subinciz (3) tal-Kap228 tal-Ligijiet ta' Malta.
Is-socjeta` konvenuta A & J Baldacchino Boatyard Limited hassithaaggravata b' din id-decizjoni u appellat minnha lil din il-Qorti biex titlob ir-riforma taghha. Sostanzjalment, l-obbjezzjoni taghha hi formulata fuq il-proposizzjoni illi hi ma setghetx titqies responsabbli ghall-ispejjez ta' l-izgumbrament ezegwit mill-appellat meta t-terminu appatwit ghal skopta' zgumbrament kien ghadu ma ddekorriex.
La z-zmien ta' l-adempiment hu wiehed ghaf-favur tad-debitur ta' l-obbligazzjoni, il-kreditur ma jistax jippretendi l-adempiment tal-prestazzjoni qabell-iskadenza tat-terminu miftiehem. Dan hu hekk rikonoxxut ukoll mill-kliem ta' l-Artikolu 1072 tal-Kodici Civili fejn jipprovdi li dak li ma jkollux jinghata hlief fi zmien stabbilit, ma jistax jintalab qabel l-eghluq ta' dak iz-zmien ..
Dejjem skond l-istess Kodici Civili, ex-Artikolu 1073, il-ligi tikkreja l-presunzjoni illi z-zmien jitqies dejjem li gie miftiehem favur id-debitur.Biex ikun diversament u jkun accertat jekk dak it-terminu kienx intiz miftiehem ukoll favur il-kreditur, tali jrid jigi verifikat jew mill-ftehim innifsu, jew mic-cirkustanzi, ben intiz, fil-hsieb tal-Qorti, illi l-volonta` tal-partijiet li huma riedu hekk tkun wahda manifestament univoka. Fil-kazprezenti ma jidher minn imkien mill-provi li jimmilita kontra l-presunzjoni. Anzi hi l-fehma ta' din il-Qorti minn ezami ta' l-ittri, kif ukoll mill-valutazzjoni tax-xhieda, illi t-terminu stabbilitkien wiehed ta' adempiment favur id-debitur, ossija tas-socjeta` appellanti, in kwantu kien jiffissa l-esigibilita` tad-debitur fis-sens illi huwa seta' dejjem jesegwixxi l-prestazzjoni aspettata minnu sad-data akkordata.
Din il-Qorti ta'l-Appell ma tikkondividix il-fehma ta' l-Ewwel Qorti illi l-agir ta' l-attur kien wiehed validu u gustifikat. Pjuttost, tali kondotta tista' titqies wahda arbitrarja, illecita u bi ksur lampanti tal-ftehim. Ma jidherx li jista' qatt ikun akkonsentit illi l-attur jikkawtela l-jeddijiet tieghu permezz ta' zgumbrament forzat qabel iz-zmien miftiehem. Meta, allura, hu il-kaz li patt ma jigix rispettat, lanqas ma jidher li jkun legittimu illi jigu imposti fuq is-socjeta` appellanti l-effetti ta' l-obbligazzjonijiet ghal liema jirreferu l-Artikoli 1130(1) u 1133 tal-Kodici Civili fost ohrajn, jew dak ta' l-Artikolu 3 subinciz (3) tal-Kapitolu 228 tal-Ligijiet. Dan ghar-raguni illi s-socjeta` appellanti ma tistax titqies li kienet in mora sempliciment ghax id-Direttur, b' arbitriju, deherlu li kellu janticipa d-data ta' l-isfratt minn dik precedentement miftehma.
Ghaldaqstant, din il-Qorti ta' l-Appell tilqa' l-appell u b' hekk timmodifika s-sentenza appellata billi tirrevoka dik il-parti taghha fejn sabet lis-socjeta` appellanti responsabbli u kkundannatha ghall-hlas tas-somma reklamata bl-Avviz. L-ispejjez taz-zewg istanzi jitbatew mid-Direttur ta' l-Artijiet.
