08/02/2001

CIVIL FIRST HALL (CONSTITUTIONAL JURISDICTION)

DE GAETANO VINCENT

JOSEPH U MARIA CONCETTA GAUCI vs SEGRETARJU PERMANENTI FL-UFFICJU TAL-PRIM MINISTRU, SEGRETARJU PERMANENTI FL-UFFICJU TAL-MINISTRU TAL-GUSTIZZJA U KUNSILLI LOKALI, SAVIOUR OF JOSEPHINE KONJUGI GALEA GHAL KULL INTERESS LI JISTA' JKOLLHOM

N/A

FINAL JUDGEMENT

N/A

DRITTIJIET FONDAMENTALI TAL-BNIEDEM, ARTIKOLU 5(4)(D)(III) TAL-ORDINANZA LI TNEHHI L-KONTROLL TAD-DJAR - DRITTIJIET FONDAMENTALI TAL-BNIEDEM, ELEMENTI TAD-DRITT GHAT TGAWDIJA PACIFIKA TA` POSSEDIMENTI TAHT IL-KONVENZJONI EWROPEJA - DRITTIJIET FONDAMENTALI TAL-BNIEDEM, PROPORZJONALITA` RIKJESTA AI TERMINI TAL-KONVENZJONI EWROPEJA FL-IMPOSIZZJONI TA` KONTROLLI FUQ L-UZU TA` PROPRJETA`

Azzjonijiet rigwardanti vjolazzjonijiet tad-drittijiet fondamentali tal-bniedem ai termini tal-Kostituzzjoni jew tal-Konvenzjoni Ewropeja, meta indirizzati kontra l-Gvern m`ghandhomx ghalfejn jigu preceduti b`ittra ufficjali jew protest gudizzjarju ai termini tal-Artikolu 460 tal-Kap. 12 tal-Ligijiet ta` Malta.

L-Artikolu 5(4)(d)(ii) tal-Ordinanza li Tnehhi l-Kontroll tad-Djar Tipprovdi likirja ta` dar ta` abitazzjoni ta` fond dekontrollat ssir wara l-21 ta` Gunju 1979 tali kirja ghandhatiddistingwi bejn il-parti ta` kera rigwardanti id-dar u dik il-parti tal-kera rigwardanti l-ghamara u l-oggetti l-ohra tad-dar u l-kerrej ikollu jedd, f'kull zmien li ma jkunx qabel sena mid-data lifiha jkun ghall-ewwel darba okkupa d-dar mikrija, jitlob ix-xoljiment tal-kirja ta' l-ghamara u ta'l-oggetti l-ohra tad-dar, u b'effett minn meta jghaddu sitt xhur wara d-data tat-talba jkollu jeddghax-xoljiment ta' dik il-kirja u li jhallas biss il-kera miftiehem dwar id-dar.

L-Artikolu 5(4)(d)(iii) umbaghad jipprovdi li meta kirja ssir bi ksur tas-sub-paragrafu (ii) ta' dan il-paragrafu, ebda kera jew kumpens iehor ma jkollu jithallas lill-proprjetarju sa dak iz-zmien li d-disposizzjonijiet ta' dak is-subparagrafu jkunu mharsa; u kull somom li jithallsu bhala kera jew kumpens iehoru li ma jkollhomx jithallsu kif intqal qabel ikunu jistghu jingabru lura minghand sid il-kera.

L-Artikolu 1 ta' l-Ewwel Protokoll tal-Konvenzjoni Ewropea, jipprovdi li:

"Kull persuna naturali jew persuna morali ghandha dritt ghat-tgawdija pacifika tal-possedimenti taghha. Hadd ma ghandu jigi ipprivat mill-possedimenti tieghu hlief fl-interess pubbliku u bla hsara tal-kundizzjonijiet provduti bil-ligi u bil-principji generali tal-ligi internazzjonali.

Izda d-disposizzjonijiet ta' qabel ma ghandhom b'ebda mod inaqqsu d-dritt ta' Stat li jwettaq dawk il-ligijiet li jidhruluxierqa biex jikkontrolla l-uzu ta' proprjeta` skond l-interess generali jew biex jizgura l-hlas ta'taxxi jew kontribuzzjonijiet ohra jew pieni."

Dan l-Artikolu jipprotegi sostanzjalment id-dritt ghall-proprjeta` u jikkontjeni tliet regoli distinti. L-Ewwel regola li hija kontenuta fl-ewwelsentenza tal-ewwel paragrafu u hija ta` natura generali ssostni l-principju tat-tgawdija pacifika tal-proprjeta`. It-tieni regola, fit-tieni sentenza tal-istess paragrafu, titratta dwar id-deprivazzjoni minn certi proprjetajiet u tissoggettaha ghal certi kondizzjonijiet. It-tielet regola, kontenutafit-tieni paragrafu tirrikonoxxi dritt ta` l-istat li jikkontrolla l-uzu ta` proprjeta` skond l-interess generali billi jwettaq kwalsijasi ligijiet li jistghu jitqiesu ghal dan il-ghan. Madanakollu dawn ir-regoli m'humiex distinti fis-sens li m'huma bl-ebda mod marbutin ma` xulxin. It-tieni u t-tielet regola jitrattaw dwar kazi partikolari ta` interferenza mad-dritt tat-tgawdija pacifika tal-proprjeta`. Iridu ghalhekk jigu interpretati fid-dawl tal-principju kontenut fl-ewwel regola.

Dwarit-tieni paragrafu tal-Artikolu 1 in dizamina, cioe` dwar il-kontroll mill-Istat tal-uzu ta' proprjeta`, li l-Istat ghandu margini ta' diskrezzjoni wiesgha dwar x'mizuri jistghu jkunu mehtiega minn zmien ghal iehor; pero` dawna l-mizuri ghandhom ikunu tali li jkun hemm bilanc gust bejn il-htigijiettas-socjeta` u d-dritt ta' l-individwu ghat-tgawdija pacifika tal-possedimenti tieghu. U hija l-Qorti li, fl-ahhar mill-ahhar, trid tara jekk tali bilanc jezistix o meno.

Il-Qorti trid tistharreg il-legalita` u l-proporzjonalita` tal-mizura li tikkontrolla l-uzu ta` proprjeta`. Apparti mill-legalita` ai termini tal-ligijiet domestici l-istat irid juri li hemm "fair balance", jigifieri li fid-dawl tal-gid pubbliku li fuqu jkun ibbazat il-kontroll il-piz li bih jitghabba l-individwu mhux wiehed eccessiv u li l-mizuri ma jkunux sproporzjonati, jigifieri li l-skop pubbliku ma jistax jigi sodisfatt bl-ebda mod iehor hlief bl-imposizzjoni ta` dan il-piz fuq l-individwu.

Il-Qorti irravvizat li hemm element ta' sproporzjonalita` manifesta bejn l-ghan li ried jilhaq il-legislatur Malti bl-introduzzjoni tal-paragrafu (d) tas-subartikolu (4) tal-Artikolu 5 tal-Kap. 158 -- u cioe` lima jkunx hemm abbuz minn kiri ta' proprjeta` furnished -- u l-penalitajiet li jinkorri fihom sid il-kera meta jonqos milli jiddistingwi bejn il-kera ghall-fond u dik ghall-ghamara. Ma hemm xejn li jmur kontra d-drittijiet fondamentali ta' sid il-kera (u senjatament kontra l-Artikolu 1 ta' l-Ewwel Protokoll fil-kwadru tad-dritt ta' l-Istat li jikkontrolla l-uzu tal-proprjeta` fl-interess generali)fil-fatt li l-ligi tippermetti lill-inkwilin (li jkun cittadin Malti) li jinhall minn dik il-parti ta' kuntratt ta' kirja ta' fond furnished li tkun tirreferi ghall-ghamara u jzomm ferma l-kirja rigwardanti l-bini. Fil-kuntest socjali Malti tali disposizzjoni setghet kienet wahda salutari fiz-zmienmeta giet fis-sehh u ghaz-zmien li damet fis-sehh. Anqas ma hemm xejn li jmur kontra d-drittijiet fondamentali tal-bniedem fis-semplici fatt li l-ligi tezigi li mill-21 ta' Gunju, 1979 'l quddiem kirjiet simili kellhom jiddistingwu bejn il-parti tal-kera dwar id-dar u dik il-parti tal-kera riferibbli ghall-ghamara. Pero` is-sub-paragrafu (iii) tal-Artikolu 5(4)(d) ifisser fil-prattika li minkejjal-kuntratt ta' kiri -- u element principali ta' tali kuntratt huwa proprju l-hlas tal-kera da partita' l-inkwilin -- l-inkwilin jista' jibqa' fil-fond in kwistjoni ghal periodu ta' zmien, li jista' jkun anke periodu konsiderevoli, minghajr ma effettivament ihallas sold kera (u dan imqar sakemm sidil-kera jirrikorri quddiem il-Bord li Jirregola l-Kera sabiex issir id-distinzjoni li ma tkunx saretfil-kuntratt originali). Mhux biss, izda fejn iz-zewg partijiet kienu originarjament kuntenti bil-kuntratt kif sar u l-inkwilini kienu regolarment ihallsu l-kera pattwita, jista' jaghti l-kaz li waranumru konsiderevoli ta' snin, ikun sid il-kera li jispicca jkollu jhallas lill-inkwilin fis-sens lijkollu jirrifondilu l-ammont kollu tal-kera -- sia ghall-bini kif ukoll ghall-ghamara -- li tkun diga thallset.

Il-Qorti ikkunsidrat li dina d-disposizzjoni tqieghed piz sproporzjonat fuq sidil-kera meta mqabbel mal-ghan tal-ligi kif kienet, cioe` li jigi protett l-inkwilin minn kirjiet ta' proprjeta` furnished fejn l-ghamara ma kienitx tiggustifika tali kera, kif ukoll li taghti l-opportunita` lill-inkwilin li wara certu zmien ikun jista' jarma d-dar bl-ghamara tieghu. Bid-disposizzjoni tas-sub-paragrafu (iii) kif inhi, sid il-kera jispicca -- minkejja l-ftehim originarjament milhuqma' l-inkwilin -- jipprovdi akkomodazzjoni b'xejn lill-inkwilin. Kienet tkun differenti, per ezempju, s-sitwazzjoni li kieku sid il-kera kellu biss jirrifondi l-kera ghall-ghamara mid-data li ssir it-talba minn naha ta' l-inkwilin ghax-xoljiment tal-kirja ta' l-ghamara; anke jekk il-kera ghall-ghamara ma tkunx ghada giet determinata, l-inkwilin, fin-nuqqas ta' ftehim, jista' jadixxi l-Bord li Jirregola l-Kera u wara li l-ammont tal-kera ghall-bini jigi determinat mill-imsemmi Bord, jiehu lura dak kollu li jkun hallas ghall-ghamara b'lura mid-data li huwa jkun ghamel it-talba ghax-xoljiment tal-kirja ta' l-ghamara. Konsegwentement id-disposizzjoni tas-sub-paragrafu (iii) tal-Artikolu 5(4)(d)tal-Kap. 158 tilledi d-dritt fondamentali tar-rikorrenti kif protett bl-Artikolu 1 ta' l-Ewwel Protokoll tal-Konvenzjoni Ewropea.