Fil-Qosor
Ir-rikorrenti jirrisjedu fil-fondi 45, 46 u 47, Triq San Gwann, Siggiewi, liema fondi jinfdu ma' xulxin. Originarjament, dawn kienu okkupati minn certu Antonio Pace li kien jokkuphom b'titolu ta' lokazzjoni minghand il-Kurja Arciviskovili ta' Malta. F'xi zmien ir-rikorrenti dahlu jghixu ma' Antonio Pace, skond huma, bil-kunsens tar-rapprezentant tal-Kurja. Il-kera baqghet tigi accettata, u r-rikorrenti baqghu jghixu fil-post anke wara l-mewt ta' Antonio Pace. Eventwalment dawn il-fondi ghaddew f'idejn il-Gvern, bis-sahha ta' ftehim milhuq bejn il-Gvern ta' Malta u l-awtoritajiet Eklesjastici; dan il-ftehim kien gie inkorporat fl-Att Dwar il-Proprjeta' ta' Entijiet Ekklesjastici, numru IVtal-1992 (illum Kapitolu 358 tal-Ligijiet ta' Malta).
Wara li l-proprjeta' ghaddiet f'idejn il-Gvern, il-kera baqghet tithallas lill-Joint Office, li huwa ufficcju kongunt bejn l-awtoritajiet civili u dawk ekklesjastici mahluq bl-iskop li jissorvelja u jamministra l-proprjeta' milquta b'dik il-ligi. Il-Kummissarju tal-Art, il-proprjetarju l-gdid ta' din il-proprjeta', wara li wasal biexjezamina c-cirkustanzi tal-kaz, deherlu li r-rikorrenti ma kienx ghad fadalhom titolu biex jibqghuin okkupazzjoni tal-proprjeta' jew parti minnha, u wara li nvoka l-provvedimenti tal-Kapitolu 228 tal-Ligijiet ta' Malta (L-Att dwar Zgumbrament minn Artijiet) huwa hareg ordni ta' zgumbrament.
Dak l-Att dwar Zgumbrament minn Artijiet, wara li jipprovdi li l-kelma art tfisser kull art jew bini proprjeta' ta' jew amministrata mill-Gvern, tghaddi biex taghti s-setgha lill-Kummissarju tal-Artijiet biex jizgombra lil kull min hu jidhirlu li qed jokkupa art tal-Gvern minghajr ebda titolu. L-artikolu 3 ta' dan l-Att jaghti diskrezzjoni wiesgha hafna lill-Kummissarju tal-Artijiet biex, metajhoss il-htiega, jaghti ordni ta' zgumbrament lil kull persuna minn kull art. Jekk l-okkupant ma jharisx din l-ordni, hu jista' jigi mgieghel johrog mill-proprjeta' bl-ghajnuna ta' ufficcjal tal-Pulizija. Din l-ordni tinhareg fuq l-awtorita' tal-Kummissarju tal-Pulizija, u l-ligi ma tipprovdix modta' kif tali ordni tista' tigi attakkata jew challenged quddiem qorti indipendenti u imparzjali.
Ir-rikorrenti jallegaw li dak l-Att imur kontra l-artikolu 6 tal-Konvenzjoni (li jaghti dritt ta' smiegh imparzjali u pubbliku fiz-zmien ragonevoli minn tribunal indipendenti u imparzjali mwaqqafbil-ligi fid-decisjoni tad-drittijiet civili u tal-obbligi ta' kull cittadin), jikser ukoll l-artikolu 14 tal-Konvenzjoni (li jipprovdi li t-tgawdija tad-drittijiet u libertajiet kontemplati fil-Konvenzjoni ghandha tigi assigurata minghajr diskriminazzjoni), jinvjola l-artikolu 8 tal-istess Konvenzjoni (li jghid li kullhadd ghandu d-dritt ghar-rispett tal-hajja privata tieghu u tal-familja tieghu), u jmur kontra l-artikolu 1 tal-Ewwel Protocol tal-Konvenzjoni Ewropea (li tipprovdi li kull persuna ghandha dritt ghat-tgawdija tal-possedimenti taghha).
Fil-kuntest tal-Artikolu 6, ir-rikorrenti jilmentaw li, kif inhi miktuba l-ligi, il-poter gudizzjarju huwa eskluz ghal-kollox, u l-persuna li tkun tirrisjedi f'bini jew art tal-Gvern, anke jekk tallega li jkollha titlu, m'ghandha l-ebdarimedju biex jigi dikjarat li, fil-fatt, ghandha titolu u m'ghandhiex titkecca.
L-importanzata' dan l-artikolu johrog mill-fatt li l-amministrazzjoni tal-gustizzja hija wiehed mit-tlett strutturi tad-demokrazzija, u filwaqt li c-cittadin huwa prekluz milli jiehu l-ligi f'idejh, fl-istess hinghandu jistenna rimedji opportuni u accessibilita' ghall-ilmenti tieghu quddiem il-Qrati tal-pajjiz.
Isegwi, li meta hemm kwistjoni dwar id-drittijiet u obbligi civili tac-cittadin, dawn id-drittijiet u obbligi jridu jigu decisi mhux minn parti wahda fil-kwistjoni, izda min Qorti indipendenti u imparzjali. Applikat dan il-principju ghal dan il-kas, ifisser li jekk il-Kummissarju tal-Art ihoss li hemm persuna bla ebda titolu in okkupazzjoni ta' art jew bini tal-Gvern, jekk din il-pretensjoni tkun kontestata mill-okkupant, id-decisjoni dwar jekk fil-fatt l-okkupazzjoni hijiex bla titolu, trid tittiehed mhux mill-Kummissarju stess, izda minn Qorti imwaqqfa bil-ligi li jkollha l-possibilita' li tisma' l-provi kollha rilevanti, konsistenti mal-principji ta' gustizzja naturali, u wara taghti s-sentenza taghha fuq il-materja. Fil-ligi in kwistjoni, l-okkupant zgumbrat fuq ordni tal-Kummissarju, ma inghata ebda dritt jikkontesta l-allegazzjoni li hu jinsab in okkupazzjoni bla titolu,u, anzi, il-Kummissarju gie moghti l-poter li jaghti dawk id-direttivi kollha mehtiega biex l-ordnitieghu tigi ezegwita bl-anqas dewmien possibbli.
L-intimati jallegaw li kull decisjoni li jiehu l-Kummissarju tista' tigi kontestata quddiem il-Qrati bil-proceduri ta' judicial review of administrative action. Dan, pero', mhux rimedju effettiv, ghax Qorti aditta b'din il-kompetenza ghandhagurisdizzjoni limitata, u m'ghandhiex gurisdizzjoni tiddeciedi hi fuq il-fatti tal-kaz. F'kaz ta' judicial review il-Qorti tista' tara jekk gewx segwiti l-principji ta' gustizzja naturali u jekk l-esercizzju tal-poter moghti sarx fit-termini tal-ligi, ghal-skop ragjonevoli u wara li ttiehed kont tac-cirkustanzi kollha rilevanti tal-materja; il-Qorti, pero', ma tistax tisostitwixxi d-diskrizzjonitaghha ghal dik ezercitata minn min ikollu dak is-setgha.
Din il-Qorti ma taqbilx li r-rimedju ta' judicial review jaghti rimedju adegwat u effettiv ghal min jigi mcahhad mill-pussess ta' arttal-Gvern, u dan peress li f'kaz ta' review, xorta wahda jibqa' l-kaz li d-determinazzjoni tad-drittijiet civili tal-okkupant tkun qed isir minn parti fil-kwistjoni u mhux minn Qorti indipendenti. Bir-review, il-Qorti tara li min ikun ha d-decizjoni jkun segwa certi principji, impenja mohhu ghal-ghan tal-poter moghti lilu u li ha in konsiderazzjoni dak li hu rilevanti u xejjen kull konsiderazzjoni irrilevant; id-decisjoni, pero', xorta jehodha hu. Hawnhekk, mhux kaz ta' decisjoni amministrattiva, izda materja li tolqot direttament id-dritt ta' cittadin li jibqa' in okkupazzjoni ta' art jewbini li ma jkunx okkupa klandestinament jew bi vjolenza. Il-fatt li parti wahda fil-kwistjoni hijal-Gvern ma jbiddilx is-sitwazzjoni ghax kif gie diversi drabi rimarkat minn guristi fil-materja, lafil-Konvenzjoni u lanqas fit-travaux préparatoires taghha ma hemm indikazzjoni li dan id-dritt hu riservat biss ghal-kaz ta' rights and obligations of a private law character. Biex tigi determinatail-kwistjoni jekk persuna ghandhiex dritt jew le li tibqa' in okkupazzjoni ta' fond, il-materja trid tigi decisa minn Qorti indipendenti li jkollha s-setghat kollha tinvestiga l-fatti tal-kaz.
L-okkupant ta' art tal-Gvern irid jigi provdut b'access ghall-Qorti fejn il-materja in dispute tkun tista' tigi determinata. Jekk ir-rikorrenti, f'dan il-kaz, ghandhomx jew le titolu fuq il-proprjeta'in kwistjoni, u f'kaz affermattiv, l-estensjoni ta' dak it-titolu, irid jigi determinat biss mill-Qorti b'gurisdizzjoni wiesa' li tiddeciedi kemm fuq il-ligi kif ukoll fuq il-fatti.
Il-Qorti tqies li l-artikolu 3 tal-Kap. 228 tal-Ligijiet ta' Malta, in kwantu ma jipprovdix ghad-determinazzjoni tal-kwistjoni hemm inqanqla minn Qorti indipendenti u imparzjali, jivvjola l-artikolu 6(1) tal-Konvenzjoni Ewropea, u bhala tali ghandu jigi dikjarat null u bla effett. Ladarba l-Qorti waslet ghal-din il-konkluzzjoni, mhux mehtieg li jigi trattatat jekk il-ligi in kwistjoni tivvjolax xi jedd iehor protett mill-istess Konvenzjoni.
Ghaldaqstant, din il-Qorti tiddisponi mill-kawza billi tilqa' t-talba tar-rikorrenti u tiddikjara li l-artikolu 3 tal-Kapitolu 228 tal-Ligijiet ta' Malta, l-Att XIV tal-1972, kif emendat, dwar Zgumbrament mill-Artijiet, jivvjola l-artikolu 6 tal-Konvenzjonighall-Protezzjoni tad-Drittijiet tal-Bniedem u tal-Libertajiet Fondamentali, inkorporat fil-ligi Maltija bl-Att dwar il-Konvenzjoni Ewropea (Kap. 319), u kwindi huwa null u bla effett, u tqies wkollnulla u bla effett l-ordni li hareg il-Kummissarju tal-Art taht l-istess ligi fil-konfront tar-rikorrenti, u qed tigi, ghaldaqstant, kancellata.
