Summary
L-Artikolu 118(8) tal-Kostituzzjoni jipprovdi li fl-ezercizzju tal-kariga taghha skond l-artikolu 119(1) ta' Kostituzzjoni l-Awtorità dwar ix-Xandir ma ghandhiex tkun suggetta ghad-direzzjoni jew kontroll ta' xi persuna jew awtorità ohra.
L-artikolu 118(8) huwa mahsub biex iseddaq l-awtonomija tal-Awtorita' waqt li tkun qeghda twettaq id-dmirijiet taghha moghtija mill-Kostituzzjoni u mil-ligi, sabiex jassigura li l-Awtorita' tithalla twettaq id-dmirijiet u l-funzjonijiet taghha minghajr l-indhil ta' hadd. Imma dak zgur m'ghandux jitiehed li jfisser li l-Awtorita' tista' taghmel li tridjew li tqieghed lilha nnifisha lil hinn minn kull kontroll li jaghmilha oghla mill-oghla ligi tal-pajjiz. Ghalhekk l-Awtorita` tax-Xandir hija soggetta ghall-iskrutinju tal-Qrati ordinarji fl-ezercizzju tal-kariga taghha taht il-Kostituzzjoni.
Ghall-finijiet tal-Artikolu 469A tal-Kodici Civili il-fatt li l-ghamil impunjat jikkostitwixxi "gudizzju" ma jirrendix dak l-ghamil "mhux amministrattiv": ghall-kuntrarju, dan tinkludih il-ligi nnifisha meta, fost l-atti tissemma l-kelma "decizjoni". Minbarra dan, diga' huwa stabilit li l-artikolu 469A jaghti lill-Qrati ta' kompetenza civili s-setgha li, bla ma jikkostitwixxu appell, jistharrgu r-regolarita' ta' decizjonijiet "kwazi-gudizzjarji" fil-limiti hemm imfissra.
Wiesgha kemm hi wiesgha diskrezzjoni amministrattiva, il-Qortighandha s-setgha tara (jekk isirilha lment ghal daqshekk) jekk tkunx twettqet ghall-ghanijiet li ghaliha tkun hasbet il-ligi, jew jekk taqbilx mal-qadi tal-funzjonijiet u d-dmirijiet taghha skond il-Kostituzzjoni u l-ligi. Minbarra dan, il-mansjoni tal-Qorti li tizgura li Awtorita` Pubblika bhall-Awtorita' tax-Xandir tkun wettqet dmirijietha jista' jwassalha biex tintervjeni jekk, fil-fehma taghha, l-arrangamenti maghmulin jew l-azzjoni mehuda mill-Awtorita' jonqsu b'xi mod rilevanti mill-harsien tar-rekwiziti stabiliti mil-ligi, mehudin b'qies ic-cirkostanzi partikolari tal-pajjiz u s-sensittivita' politika aktar intensa marbuta maz-zmien li ghalih ix-xandiriet in kwestjoni jkunu mahsuba.
Ladarba wiehed jitkellem dwar diskrezzjoni, wiehed tabilfors ikun qieghed jara sitwazzjonifejn trid issir ghazla bejn izjed minn linja wahda ta' azzjoni. Jekk m'hemmx ghazla ta' izjed minntriq wahda, allura wiehed ma jitkellimx dwar diskrezzjoni imma dmir.
Awtorita' li hija moghnija b'diskrezzjoni tista' tigi ordnata tezercitaha f'kaz li tkun naqset li taghmel dan, imma ma tistax tigi dettata x'ghandha tiddeciedi jew li twettaqha b'xi mod partikolari.
Biex jigi assikurat li din id-diskrezzjoni kienet imwettqa, jehtieg li lill-Qorti jirrizultalha li dik l-awtorita' tassew qieset il-kwestjoni li kellha quddiemha, u li dan ghamlitu minghajr l-indhil tal-ebda haddiehorjew bla ma poggiet lilha nnifisha f'qaghda fejn ma setghetx jew irrifjutat li twettaq dik id-diskrezzjoni. Siewi wkoll li jigi accertat li l-awtorita' mistharrga m'ghamlitx dak li kienet espressament mizmuma milli taghmel, (jigifieri ghamil kontra dak li setghet taghmel) jew jekk ghamlitx xi hagali ma kinitx awtorizzata taghmel (jigifieri ghamil lil hinn minn dak li setghet taghmel). Fuq kollox, l-awtorita' mistharrga trid tkun imxiet bona fide u qieset il-konsiderazzjonijiet rilevanti tal-kaz. Dawn huma, fil-qosor, il-gabra tal-kategoriji fid-Dritt Amministrattiv ta' nuqqas ta' ezercizzju ta' diskrezzjoni u ta' eccess jew abbuz ta' dak l-ezercizzju.
Marbut sfiq ma' dawn il-principji wiehed isib ukoll it-test tar-ragonevolezza tat-twettiq tad-diskrezzjoni.
Id-dmir li awtorita' tagixxi ragonevolment mhux l-istess bhad-dmir li tagixxi bona fide. Ghalhekk, filwaqt li mhux kull ezercizzju ragonevoli ta' gudizzju huwa bilfors korrett, lanqas m'huwa bilfors irragonevolikull ezercizzju ta' gudizzju zbaljat. F'kaz bhal dan, ix-xiber li l-Qorti jidher li ghandha tuza biex tkejjel bih ikun dak li tqis jekk id-decizjoni li minnha jkun hemm ilment kinitx mistennija li tittiehed minn persuni ragonevli.
Ladarba johrog li l-Awtorita' tkun wettqet il-funzjonijiet.taghha kif preskritt u mxiet fil-limiti moghtija lilha fil-ligi, il-Qrati m'ghandhomx jindahlu fuq il-kejl, il-frekwenza, jew dettalji ohra tad-decizjonijiet tal-istess Awtorita', jew li jistabilixxuminflokha sistema ta' xandiriet jew rimedji bhal dawn.
Il-kittieba awtorevoli f'dan il-qasamjghallmu li r-rwol ewlieni tal-Qrati fid-dritt amministrattiv huwa dak li jizguraw li ma tonqosx il-legalita' fl-ghemil mistharreg, izjed milli dak li jaraw li l-awtorita' mistharrga tkun iddecidiet sewwa. Id-distinzjoni, ghalkemm wahda fina, hija fondamentali u diga' giet milqugha mill-oghla Qratitaghna f'ghadd ta' okkazjonijiet. Minbarra dan, il-kwestjoni dwar jekk awtorita' ghandhiex is-setgha li tiddelibera u taqta' dwar materja mressqa quddiemha tiddependi min-natura tal-vertenza mressqaquddiemha, determinabbli fil-bidu tal-indagni taghha, u mhux fuq il-verita' jew le tal-istess fattijew fuq kemm iddecidiet tajjeb dwarhom.
Il-funzjonijiet tal-Awtorita` tax-Xandir huma li (a)tara li tinzamm, safejn possibbli, imparzjalita' xierqa dwar xandir provdut f'Malta dwar hwejjeg ta' kontroversja politika jew industrijali jew marbuta ma' politika (policy) pubblika kurrenti, (b) tara li l-facilitajiet u l-hin tax-xandir jitqassmu b'mod xieraq bejn persuni li jkunu ta' partiti politici differenti. Minbarra dan, hemm ghadd ta' dispozizzjonijiet ohrajn fil-Ligi dwar ix-Xandir lijfissru s-setghat u dmirijiet tal-istess Awtorita'.
Il-Public Broadcasting Services Ltd bhaladik l-entita' li tiehu hsieb ix-xandir pubbliku, tinsab marbuta bir-responsabbilta' partikolari tal-obbligi li l-ligi tpoggi fuq spallejn l-Awtorita' tax-Xandir kwazi b'mod solidali maghha. Minbarra dan, il-harsien ta' dawn l-obbligi huwa mistenni mil-ligi li jitwettaq mhux biss meta jkun hemmilment minn terz dwar il-ksur taghhom, imma minkejja li ma jkunx hemm ilment bhal dak. B'dan il-mod, ir-rwol proattiv li jrid jitwettaq biex tigi assikurata l-imparzjalita' fix-xandir jitlob li l-funzjonijiet u d-dmirijiet tal-Awtorita' tax-Xandir u tal-Public Broadcasting Services jigi ezercitatmhux biss preventivament imma wkoll b'mod korrettorju li jaghmel tajjeb ghal xi ksur li seta' kienhemm.
Dan ifisser li jekk kemm-il darba jaqa' piz fuq l-Awtorita' tax-Xandir li tkun proattiva u li, fil-harsien tal-principji ta' imparzjalita' sanciti u msemmija fil-Kostituzzjoni, dan l-obbligu trid twettqu minn rajha, igib mieghu li l-istess dmir jintiret u japplika wkoll ghall-Public Broadcasting Services. Li kieku dan ma kienx minnu u l-Public Broadcasting Services kienet mehlusa milli thares dawk id-dispozizzjonijiet tal-ligi, is-sanzjonijiet mahsuba u preskritti ghal tali ksur makinux jaghmlu sens. Ghall-kuntrarju, huwa llum il-gurnata stabilit li d-dmir tal-harsien tal-bilanc u l-imparzjalita' f'xandiriet ta' politika pubblika kurrenti jinkombi fuq ix-xandar li ma jistax jahrab minnu billi jistahba wara l-Awtorita' tax-Xandir.
B'rihet il-fatt li l-ligi attwalmentfis-sehh dahhlet bhala fondamentali l-principju tal-espressjoni hielsa, u l-indipendenza tax-xandirpubbliku mill-indhil tal-Gvern f'dak li jirrigwarda r-responsabbilta' editorjali ta' min jipprovdi x-xandir, maghdud maghhom il-fatt li l-pluralizmu fis-sistema televiziv f'Malta huwa l-punt tat-tluq,inbidlet radikalment ir-rabta ta' dipendenza li qabel kienet tikkaratterizza lil min kien imqabbadixandar pubblikament lejn l-Awtorita' tax-Xandir. Izda l-awtonomija statutorja li kull xandar mistenni jgawdi, ma xejnitx is-setgha tal-Awtorita' li tinsisti li kull min ixandar ihares fl-istess waqtid-dmirijiet imposti mil-ligi u li jkollha s-sahha li tizgura l-adezjoni f'kaz ta' nuqqas ta' harsien ta' kull dmir. Dan gab mieghu wkoll l-effett li kull min ixandar waqa' fuqu direttament il-piz tal-harsien ta' kull dmir impost mil-ligi. Dan id-dmir ta' harsien m'huwiex obbligu legali lejn l-Awtorita' imma wiehed lejn is-socjeta' in generali li lejha huwa dirett is-servizz tax-xandir.
L-obbligu tal-harsien tal-imparzjalita' u l-bilanc fix-xandir min-naha ta' min ikun qieghed ixandarghandu zewg destinatarji jew titolari ta' jeddijiet fondamentali: l-ewwel hija s-socjeta' in generali, li ghandha l-jedd tistenna li tinghata xandir oggettiv, u t-tieni huma dawk li bhala parti mill-jedd tal-espressjoni nnifsu, ghandhom il-jedd li jinghataw l-opportunita' li jesprimu rwiehhom u jsemmghu l-fehmiet taghhom bhal haddiehor.
Dan l-obbligu ghandu jipprevali fuq konsiderazzjonijiet kummercjali tax-xandar. Hawnhekk gie ritenut li decizjoni tal-Awtorita` tax-Xandir li kienet tobbliga li xxandar bla hlas riklami (spots) politici tal-Malta Labour Party kienet wahda korretta proprju in osservanza tal-principju ta` imparzjalita` u bilanc fix-xandir.
