Fil-Qosor
L-azzjoni mahsuba fl-artikolu 1143 tal-Kodici Civili, maghrufa wkoll bhala l-actio debitor debitorismei, hija azzjoni li biha kreditur, biex jithallas ta' dak li jkollu jiehu, jezercita l-jeddijiet li d-debitur tieghu jista' jiehu kontra d-debituri tieghu, imbasta tali jeddijiet ma jkunux personalighad-debitur.
Ghall-ezercizzju tal-azzjoni surrogatorja min-naha tal-kreditur, m'huwiex mehtieg il-kunsens tad-debitur tieghu, u din tista' tinbeda minkejja l-oppozizzjoni li d-debitur jista'juri. Lanqas jista' jinghad li, bl-agir tal-kreditur, isehh surroga - fit-tifsira li taghti l-ligi ghal dan il-kuncett - fil-jeddijiet li d-debitur jista' jkollu kontra d-debitur tieghu. Ghalhekk, ghalkemm din l-azzjoni kienet meqjusa wkoll bhala actio indirecta vel obliqua, ma hemm xejn x'izomm lill-kreditur li jmexxi 'l quddiem il-pretensjoni tieghu direttament kontra dak it-terz li ghandu jaghti lid-debitur tieghu.
Bhal f'kull azzjoni ohra, il-kreditur irid juri li ghandu interess li jressaq l-azzjoni, liema interess, per ezempju, jigi nieqes jekk kemm-il darba m'hemm l-ebdadubju li d-debitur tieghu huwa solventi jew jekk l-istess debitur ikun diga' beda minn rajh proceduri kontra d-debituri tieghu biex jithallas minghandhom. Fid-dawl tal-attwalita' tal-interess, il-kreditur ikun irid juri wkoll li d-dejn li jippretendi li ghandu lejh id-debitur tieghu irid ikun dovut, u mhux sospiz b'xi kundizzjoni li izzommu milli jista' jibda procedura diretta kontra d-debitur tieghu;
Madankollu, l-attur kreditur huwa procurator in rem suam, u fl-azzjoni surrogatorja ghandu interess personali li mhux dejjem jaqbel ma' dak tad-debitur tieghu. Kif inhuwa sewwa mghallemmill-awturi dwar dan is-suggett, l-attur kreditur fl-azzjoni surrogatorja, iressaq azzjoni msejsa fuq jedd "...non suo ma sibbene del debitore, e quindi agisce non 'jure proprio' ma 'ex juribus debitoris', e sotto tale rispetto e' un avente causa del debitore, e non un terzo; attore nel suo interesse personale, perche' non ha in mira il vantaggio del debitore, ma soltanto il suo, che consiste nelconseguire, o subito o piu' tardi, il pagamento del credito proprio."
Il-mistoqsija li tinqala' hija jekk il-kreditur huwiex mehtieg li jharrek biss lid-debitur tad-debitur tieghu jew jekkghandux iharrek ukoll lid-debitur ewlieni. Ghalkemm il-ligi taghna hija siekta fuq dan il-fatt, ghall-kuntrarju ta' dak li tipprovdi l-ligi taljana , il-bixra minn dejjem kienet li tqis bhala mehtieg li d-debitur ikun imharrek ukoll, biex is-sentenza li tinghata favur il-kreditur, tkun torbot lid-debitur tieghu ukoll u biex il-gudizzju jkun shih. Dan ghaliex fil-kaz ta' success fl-azzjoni surrogatorja, il-kreditur ma jikseb l-ebda privilegg fuq il-gid mirbuh, li jidhol fil-patrimonju tad-debitur tieghu u jibqa' suggett ghal xi jeddijiet li kredituri ohrajn ta' dak id-debitur jista' jkollhomfuq hwejgu, sakemm f'kaz eccezzjonali ma ssirx talba diretta mill-kreditur attur ghall-kundanna tad-debituri tad-debitur tieghu ghall-hlas lilu tal-kreditu dovut.
L-elementi mehtiega biex isehh l-azzjoni surrogatorja huma: (a) li l-attur ikun tassew kreditur tad-debitur, (b) li l-kreditu tieghu huwa wiehed fattwali u mhux kondizzjonat jew potenzjali, (c) li d-debitur ikollu jedd, ta' natura patrimonjali u miftuh ghalih, kontra debitur tieghu, (d) li l-attur irid juri li d-debitur tieghunaqas, kemm bi traskuragni jew ghaliex ma jimpurtahx, li bl-ghaqal mehtieg imexxi biex jiehu li haqqu minghand id-debitur tieghu, (e) li l-attur irid juri li, bin-nuqqas ta' agir f'waqtu tad-debitur tieghu, huwa qieghed igarrab pregudizzju fil-jedd tieghu li xi darba jigbor il-hlas minghand l-istessdebitur u, (f) f'kaz li d-debitur tad-debitur iressaq kontestazzjoni, l-attur irid jipprova wkoll il-kreditu d-debitur tieghu ghandu kontra t-terz debitur.
Filwaqt li, kif inghad, il-kredituririd jipprova kemm il-kreditu tieghu kontra d-debitur tieghu, u kif ukoll il-kreditu tad-debitur tieghu kontra d-debitur ta' dan, l-attur kreditur jista' jaghzel kemm li jikkonferma b'azzjoni precedenti il-kreditu tieghu kontra d-debitur, imma jista' wkoll jaghzel li jaghmel dan fl-azzjoni surrogatorja nnifisha. Dan izda jkun ifisser li, f'kaz fejn l-azzjoni surrogatorja ssir qabel ma l-krediturikollu sentenza jew titolu ezekuttiv iehor li jikkonferma l-kreditu, l-attur kreditur ma jistax majitlobx ukoll u jikseb il-kundanna tad-debitur tieghu ghall-hlas tal-kreditu. Jekk ghal xi raguni,l-attur kreditur ma jsehhlux jeghleb dan l-ewwel ghan, ma jiswielu xejn li jittanta jimxi 'l quddiemghat-tieni tragward.
Fl-azzjoni surrogatorja, l-attur imexxi in jure debitoris, u ghalhekk il-jedd li l-attur kreditur jista' jkollu fil-konfront tat-terza persuna la jista' jkun akbar u lanqas izghar mid-dritt li d-debitur ewlieni ghandu kontra min ghandu jaghti lilu. Id-debitur terz imharrek jista' jtella' kontra l-attur kreditur tal-kreditur tieghu kull eccezzjoni li hu jista' jqanqalkontra l-kreditur immedjat tieghu kieku dan kellu jfittxu ghall-hlas tad-dejn.
