29/07/2010

CIVIL FIRST HALL (CONSTITUTIONAL JURISDICTION)

MICALLEF JOSEPH R.

GATT JOSEPH JOHN vs REGISTRATUR TAL-QRATI ET

N/A

FINAL JUDGEMENT

GATT JOSEPH JOHN vs REGISTRATUR TAL-QRATI ET - 23/2008 - CIVIL FIRST HALL (CONSTITUTIONAL JURISDICTION), MALTA

Din hija azzjoni dwar ksur ta' jedd fundamentali ta' smigh xieraq fi zmien ragonevoli b'rizultat ta'proceduri kriminali li ntemmu bil-helsien tar-rikorrent wara bosta snin. Ir-rikorrent qed jilmentaminn ksur kemm tal-artikolu 39(1) tal-Kostituzzjoni u kif ukoll mill-artikolu 6(1) tal-Konvenzjoni.

L-artikolu 39(1) tal-Kostituzzjoni jipprovdi li “Kull meta xi hadd ikun akkuzat b'reat kriminali huwa ghandu, kemm-il darba l-akkuza ma tigix irtirata, jigi moghti smigh xieraq gheluq zmien ragonevoli minn qorti indipendenti u imparzjali mwaqqfa b'ligi”. L-artikolu 6(1) tal-Konvenzjoni fil-parti rilevanti ghal din il-kawza jipprovdi li “Fid-decizjoni tad-drittijiet civili u tal-obbligi tieghu jew ta' xi akkuza kriminali kontra tieghu, kulhadd huwa intitolat ghal smigh imparzjali u pubbliku fi zmien ragonevoli minn tribunal indipendenti u imparzjali mwaqqaf b'ligi”. Id-dispozizzjonijiettal-artikolu 39(1) tal-Kostituzzjoni huma mahsuba biex jassiguraw il-harsien taz-zewg principji tal-haqq naturali tal-audi alteram partem u tan-nemo judex in causam propriam.

Id-dritt ghal smigh xieraq gheluq zmien ragonevoli, madankollu, m'huwiex xi dritt illimitat, imma huwa regolat ragonevolment bil-procedura li tkun fis-sehh minn zmien ghal zmien. Jekk il-procedura tistabilixxi regolibiex bihom jithaddem is-smigh kif imiss tal-kawzi, in-nuqqas ta' tharis tal-istess regoli a skapituta' xi parti ghandu, fil-fehma meqjusa ta' din il-Qorti, igib mieghu censura u jaghti lok ghal rimedju, izjed u izjed jekk ghan-nuqqas ta' tharis imsemmi l-parti ma jkollha l-ebda sehem jew htija.

Id-dritt fondamentali tal-individwu li jkollu l-kawza tieghu mismugha b'mod xieraq u fi zmienragonevoli timponi fuq l-Istat li jhares id-Dritt li jassigura l-ezistenza u z-zamma fis-sehh ta' sistema efficjenti ta' amministrazzjoni ta' gustizzja. Dan jitnissel billi l-Istat jipprovdi strutturi, rizorsi u ghodod li bihom il-Qrati jkunu jistghu jwettqu xogholhom kif imiss.

Jekk minhabba l-inadekwatezza tal-istrutturi li tfasslu biex tithaddem il-makna tal-amministrazzjoni tal-gustizzja jbati bla htija c-cittadin, l-Istat irid jaghmel tajjeb ghal tali tbatija.

Fil-qies tal-kriterju tar-ragonevolezza fil-mixi 'l quddiem ta' smigh ta' kawza ta' indoli kriminali m'hemm l-ebda terminu assolut u m'hemm l-ebda fattur partikolari li wahdu huwa determinanti. Ic-cirkostanzi kollha maghdudin flimkien b'effett kumulattiv ghandhom ikunu bazi tajba biex jitqies il-kriterju tar-ragonevolezza fid-dewmien procedurali.

Il-htiega ta' smigh xieraq fi zmien ragonevoli, kemm taht il-Kostituzzjoni u kif ukoll taht il-Konvenzjoni tinbena fuq il-fatt li (a) id-dewmien iqieghed fil-periklu l-effettivita` u l-kredibilta` tal-gustizzja; (b) il-htiega li l-persuna mixlija tinghatal-opportunita' ta' difiza xierqa w effettiva (c) d-dewmien johloq fil-persuna mixlija li tithalla hekk ghal zmien twil stat ta' incertezza fuq il-verdett tal-innocenza jew il-htija taghha u fuq x'sejjer ikun id-destin taghha; u (d) d-dewmien ta' proceduri kriminali ghandu effett negattiv fuq il-fama tal-persuna mixlija.

It-tkejjil tar-ragonevolezza taz-zmien fil-kaz ta' proceduri kriminali huwa meqjus li generalment jibda jghodd (“dies a quo”) mill-waqt li l-persuna ssir taf x'inhi l-akkuza li qieghda ssir kontra taghha, ghaliex hu minn tali waqt li jibda l-interess taghha li l-akkuza tkun determinata u maqtugha. Dan ifisser li mhux tabilfors li z-zmien jibda minn x'hin il-persunatkun mixlija formalment, izda jista' jibda minn x'hin il-persuna tkun mgharrfa li qieghda taht stharrig u li tkun qieghda tinzamm taht arrest preventiv minhabba dak l-istharrig sakemm issir l-ghazlajekk titressaqx mixlija formalment quddiem Qorti. Dak iz-zmien jibqa' jitkejjel sakemm (“dies ad quem”) iz-zmien tal-incertezza mahluqa bil-pendenza tal-procedura jkun intemm. Dan isehh jew mal-ghoti tas-sentenza li tkun jew mal-gheluq taz-zmien li minnha seta' sar appell.

Il-process kollukontra r-rikorrent beda f'Marzu tal-2000 u s-sentenza li temmet il-process kollu nghatat f'Ottubru tal-2007. Il-fatt wahdu li s-sentenza helset lir-rikorrent minn kull xilja ma jgibx li l-process kien wiehed fieragh jew li sar b'mod vessatorju. Minn dak iz-zmien, il-gbir tal-provi dam sejjer sa Novembru tal-2004, ghalkemm kien hemm bosta differimenti li fihom, ghal haga jew ghal ohra, ma kien sar xejn. Minn dak inhar sa Ottubru tal-2007, il-kaz kien imholli ghas-sentenza.

F'dawn ic-cirkostanzi, l-Qorti tifhem li r-rikorrent ma kellu l-ebda htija jew sehem u ma jistax jitghabba b'dawnin-nuqqasijiet procedurali ghax ma ntweriex li kien hu li inducihom. Dawn in-nuqqasijiet jaqghu fil-parametri tal-imgiba tal-awtoritajiet kompetenti u li ghaliha jridu jwiegbu huma. Il-Qorti ma ssibxli r-rikorrent kien b'xi mod ikkontribwixxa biex twal iz-zmien li hadet il-kawza tieghu, ghaldaqstant tikkonkludi li kien hemm ksur tas-smigh xieraq f'gheluq zmien ragonevoli minhabba d-dewmien.

Dwar il-kwestjoni tal-kumpens li jithallas f'kaz ta' sejbien ta' ksur tal-artikolu 39 tal-Kostituzzjoni jew tal-artikolu 6 tal-Konvenzjoni, l-ghoti ta' kumpens huwa fakultativ, ghaliex dikjarazzjoni li sehh ksur tal-jedd ta' smigh xieraq wahedha tista' sservi sakemm rimedju bhal dak jista' jitqies bhala wiehed effettiv u effikaci li jizgura lill-parti mgarrba r-restitutio in integrum tal-jeddijiet taghha. Min-naha l-ohra, jekk kemm-il darba l-Qorti tqis li jkun xieraq li taghti lill-persunamgarrba xi sura ta' kumpens dan m'ghandux ikun ezercizzju ta' komputazzjoni ta' danni bhalma jsir, per ezempju, fi process civili normali. Inghad mill-Qrati taghna li “kawza kostituzzjonali ghal dikjarazzjoni ta' lezjoni ta' dritt fondamentali m'ghandhiex tigi konvertita f'kawza ghal danni akwiljani. Meta jigi riskontrat dewmien skond l-artikolu 6, ir-rimedju ghandu jkun, bhala regola, kumpens konsistenti f'danni morali li jkunu jirrispekkjaw id-dewmien ingustifikat, u dan indipendentement min-natura tal-kawza jew il-valur tal-proprjeta' in kontestazzjoni, u bla pregudizzju ghad-danni materjali ossija reali li dak id-dewmien seta' effettivament ikkawza”.

Il-Qorti ssib li: l-mod kiftmexxa s-smigh tal-kawza quddiem il-Qorti tal-Magistrati gab dewmien mhux misthoqq fil-ligi; ssib lil-imsemmi dewmien jissarraf fi ksur tal-jedd tieghu ghal smigh xieraq f'gheluq zmien ragonevoli skond l-artikolu 39(1) tal-Kostituzzjoni u l-Artikolu 6(1) tal-Konvenzjoni; tillikwida d-danni morali ghall-ksur minnu mgarrab fis-somma ta' € 1,500, tikkundanna lill-intimati jhallsu lir-rikorrent dik is-somma bhala kumpens ghal tali ksur; u tordna lill-intimati jhallsu ukoll l-ispejjez tal-kawza.