Fil-Qosor
L-azzjoni ta' spoll hija msejsa fuq l-ordni pubbliku u hija mahsuba bhala azzjoni mhaffa u effikacibiex ma thalli 'l hadd li jiehu l-ligi b'idejh u jxekkel stat ta' fatt, u biex, jekk dan isir, min ikun ghamel dan l-att jerga' jqieghed kollox minnufih kif kien, qabel kull indagni ohra (spoliatus ante omnia restituendus). F'din l-azzjoni huwa mehtieg jigu ippruvati tliet (3) elementi, u jigifieri(a) il-pussess; (b) it-tehid tieghu b'ghamil tal-imharrek u (c) li l-azzjoni nbdiet fi zmien xahrejn minn meta jsir l-att ta' spoll.
Biex issehh l-azzjoni tal-ispoll huwa mehtieg ukoll li t-tliet elementi msemmija hawn ikunu kollha pruvati li jezistu, b'mod illi jekk jinstab, per ezempju, lil-attur naqas li jressaq l-azzjoni fiz-zmien ta' xahrejn, l-azzjoni taqa' minhabba n-nuqqas ta' wiehed mill-elementi mehtiega minghajr ma jkun hemm bzonn li wiehed jistharreg jekk jikkonkorrux l-elementi l-ohrajn tal-pussess u tal-ghamil li bih il-pussess ikun ittiehed jew gie mxellef.
Dwarl-ewwel element, huwa mehtieg li jintwera li, fil-waqt li sar l-ghamil ilmentat, l-attur kien fil-pussess imqar materjali jew ta' fatt. Il-ligi thares kemm il-pussess ta' liema xorta jkun, u kif ukoll iz-zamma semplici. Minbarra dan, il-pussess ma ghandux ikun ekwivoku imma fid-dieher, ukoll jekk ikun ghal waqt qasir, u l-Qorti ghandha tillimita ruhha biss biex tqis il-fatt tal-pussess u dak tal-ispoll. Mhux mehtieg li l-pussess li jista' jithares minn azzjoni bhal din ikun wiehed esklussiv,billi huwa possibbli li jsehh spoll minn gid li l-persuna spoljata kienet izzomm u tgawdi flimkienma' haddiehor. Huwa possibbli li l-ispoll jimmaterjalizza wkoll meta jkun hemm cahda parzjali ta' pussess.
Ghalkemm fil-kaz tal-azzjoni ta' zamma fil-pussess fil-kaz ta' molestja l-ligi teskludi fost l-ohrajn il-"pussess b'titolu prekarju", fil-kaz tal-azzjoni ta' spoll taht l-artikolu 535 din id-distinzjoni ma ssirx. Kemm hu hekk, dan l-ahhar artikolu jhares kemm il-pussess "ta' liema xorta jkun" u kif ukoll id-detenzjoni, li tingharaf mill-ohra billi min ikollu z-zamma ta' haga ma jkunx qieghed izommha animo domini, bhalma jigri fil-kaz tal-pussess.
Ghalkemm il-ligi ma ssemmi xejn espressament dwar xi distinzjoni fl-ghamla tal-pussess mehtieg, matul iz-zmien tnisslet linja ta' decizjonijiet li nehhew mill-ambitu tal-harsien tal-azzjoni tal-ispoll dik l-ghamla ta' pussess li tkun taht zamma imsejha b'tolleranza. Skond dawn id-decizjonijiet, hija biss dwar ghamla ta' zamma bhal din li l-azzjoni tal-ispoll ma taghtix il-protezzjoni taghha.
Filwaqt li kull ghamla ta' pussess fattwali, imqar jekk b'mala fede, jitqies tajjeb biex ihares il-jedd tal-ispoljat, ukoll jekk minghajr titolu jew nieqes ghal kollox minn kawza guridika, irid jintwera li kien hemm xi forma ta' pussess, lil hinn minn atti ta' tolleranza. Dawn l-atti jitfissru bhala atti fir-rapporti ta' buon vicinat bis-sahha ta' liema xi hadd jippermetti jew jittollera lil haddiehor li jaghmel hwejjeg fuq il-proprjeta` tieghu li kieku ma kienx ikun intitolat jaghmel. Min igawdi xi haga bis-sahhata` tolleranza m`ghandu ebda titolu, hlief il-kunsens tas-sid liema kunsens jista` jigi revokat f`kull waqt ghalhekk l-azzjoni ta` spoll hija eskluza ghaliex ma hemm l-ebda pussess.
Tolleranzabhal din, f'azzjoni possessorja, trid tigi murija mqar mad-daqqa t'ghajn (prima facie), u dan fid-dawl tan-natura sommarja u "privileggata" tal-azzjoni ta' spoll. Lanqas ma huwa permess li t-tolleranza tkun prezunta. Il-prova trid issir minn min jallega z-zamma b'tolleranza. Jekk ma tintweriex imqar prima facie, l-eccezzjoni tan-nuqqas ta' azzjoni minhabba nuqqas ta' pussess titqies mhux misthoqqa.
Kien hemm kazijiet fejn il-Qorti iddistingwiet bejn tolleranza li gejja minghand min ikun bata l-azzjoni, u tolleranza li gejja minn haddiehor: f'tal-ewwel, l-azzjoni possessorja ma tistax tkun ta' ghajnuna lil min ikun wettaq l-atti b'tolleranza, filwaqt li f'tat-tieni, l-azzjoni ma tistax ma tghinux biex jiehu lura z-zamma tal-haga li mit-tgawdija taghha gie mnehhi.
Dankollu jrid jitwettaq minghajr ma l-gudizzju jitlef is-sura ewlenija tieghu li terga' tqieghed lill-persuna mnezzgha mill-pussess ta' haga minnufih fl-istat li kienet fih qabel sarilha l-ghamil. Danqieghed jinghad minhabba li f'azzjoni ta' pussess privileggjat bhalma hija l-Azzjoni tal-Ispoll, il-kwestjoni tat-tolleranza tal-pussess m'ghandhiex normalment tigi meqjusa.
Din il-kwestjoni tal-allegazzjoni tat-tolleranza jidher li f'dawn l-ahhar snin sabet atteggament aktarx iebes mill-Qrati taghna, b'mod partikolari wara li gie deciz li l-azzjoni ta' spoll fis-sistema guridiku Malti ghandha tkun wahda ta' "indagini limitatissima, rigoruza u skarna li ma tinsab f'ebda legislazzjoni ohra...". Dan wassal lill-Qrati taghna biex, f'dawn l-ahhar snin ukoll, iqisu s-sottomissjoni tal-imharrek li jallega t-tolleranza bhala wahda "guridikament inaccettabbli" f'kawza ta' spoll, ghaliex din tkun qeghda tigbed 'il-process ghal ezami tan-natura tal-pussess fattwali li l-attur ikun wera likellu fuq il-haga, mentri ezami bhal dak imissu jithalla ghal gudizzju.
Dwar it-tieni element, huwa mehtieg li jintwera li l-ghamil spoljattiv ikun wiehed arbitrarju u maghmul kontra r-rieda tal-possessur b'mod li jista' jaghti lok ghal azzjoni ta' danni kontra min ikun wettqu. Huwa wkoll mahsub li l-ghamil irid ikun wiehed vjolenti jew imqar mistur ghall-gharfien tal-persuna li kellha l-pussess.
Gie mfisser ukoll li l-kliem "vis aut clam" li jirradikaw dan l-element tal-azzjoni,mhux tabilfors jissarraf f'ghamil ta' tkissir jew qerda ta' oggett mizmum mill-attur jew li fih huwajgarrab xi hsara fizika, ghaliex huwa bizzejjed li l-ghamil spoljattiv isir kontra r-rieda tieghu jew minghajr ma jithalla jintebah bih.
Dwar it-tielet element, il-ligi trid li l-azzjoni ghat-tnehhija tal-effetti tal-ispoll ghandha tinbeda fi zmien xahrejn. Dan iz-zmien huwa meqjus bhala terminu ta' dekadenza. Bhal kull wiehed iehor mill-elementi tal-azzjoni, dan il-fatt ghandu jigi pruvat mill-attur. Izda meta l-kwestjoni taz-zmien tittella' mill-imharrek bis-sahha ta' eccezzjoni, allura l-prova li l-azzjoni ta' spoll privileggat saret barra minn zmienha taqa' fuq l-istess imharrek, kif jipprovdi l-artikolu 562 tal-Kapitolu 12 tal-Ligijiet ta' Malta.
Dwar il-kwestjoni taz-zmien li fiha jmissha ssir il-kawza ghandu jinghad li tinqala' l-problema dwar minn meta ghandu jibda jintghadd it-terminu ta' xahrejn li tiffissa l-ligi. Dan jinholoq b'mod partikolari meta l-ghamil spoljattiv ikun sar minn wara dahar il-persuna li kellha l-pussess. Kien hemm kazijiet fejn il-qrati ghamlu distinzjoni bejn meta l-ghamil ta' spoll ikun wiehed li sar darba u fejn l-ghamil ikun att li jippersisti, u ghalhekk inholoq il-hsieb li l-azzjoni tibda jew minn meta l-persuna li ttehdilha l-pussess intebhet bl-ispoll jew meta l-att persistenti ntemm. Qari xieraq taz-zewg artikoli tal-ligi li jitkellmu dwar l-azzjoni privileggata tal-ispoll (l-artikolu 791 tal-Kap 12 u l-artikolu 535 tal-Kap 16) ma jhallux ghazla ghal dik li ghandha tkun it-tifsira xierqa li jmissha tinghata dwarminn meta ghandu jintghadd iz-zmien ta' xahrejn: dan ghandu jibda jitqies minn dak inhar tal-ispoll.
