Summary
Il-kliem "fabbrika tal-gideb" attribwiti f'gurnal lil korp morali li jippublika xi gurnali ma jimpurtax biss li f'xi okkazjoni ntqalghet xi falsita` f'dawn il-gurnali, imm aifisser li f'dawk il-gurnali jidhru kontinwament falsitajiet bhala haga ta` sistema u ta` "policy". U meta wiehed jikkunsidrailli wahda mill-"basic assumptions" ta` gurnal li jrid jirrispetta d-"decent standards" tal-professjoni gornlistika hija d-disseminiazzjoni tal-verita`, u illi, meta gurnal ma jkunx qieghed jaghmel dan, ikun qieghed jitradixxi l-fudcja tal-qarrejja, u illi, jekk gurnal, minflok il-verita`, ixerred sistematikament il-falsitajiet, allura ma jkunx qieghed jaqdi l-publiku, la koxjenzjozament u lanqasonestment, allura ma jistax jigi bis-serjeta` sostnut illi attribuzzjni simili mhix ingurjuza u libelluza. ic-Chairman tal-Kumpannija li tohrog dawk il-gurnali jista` jaghmel kawza ta` libell tant f'ismu proprju kemm bhala li gandu dik il-kwalita`; ghax ghalkemm l-imputazzjoni tista` tkun diffamatroja ghall-gurnal u ghal kull min ghandu x'jaqsam fix-xoghol editorjali teighu, tista` wkoll tkun diffamatorja ghall-kumpannija jew korp morali li hu resposnabbli ghall-istampa u l-publikazzjoni ta` dawk il-gurnali. Gahlehkk mhix accettabbli l-allegazzjoni illil-ingurja ma hix kontra c-Cahirman ta`dak il-korp morali imma kontra l-guranl. U hija assurda l-pretenzjoni illi l-espressjoni nkriminattkun ilha hafna zmien tigi uzata f'guranli ohra; ghax jekk gurnalista ghogbu jingurja, dan ma jfisserx illi haddiehor ghandu d-dritt jirripeti dik l-ingurja mpunement. Il-kliem "fabbrika tal-gideb" ma humiex affattu allegazzjoni ta` fatt, imma huma komment; ghax jigi li l-gurnalista li ppublika dawk il-kliem deherlu li fatti u notizzji publikati fil-gurnali ta` dik il-kumpannija ma jikkorrispondux ghall-verita`, u ghalhekk esprima l-gudizzju teighu fis-sens li kkwalifika dawk il-gurnali, ul-kumpannija li tipporducihom, bhala "fabbrika tal-gideb", u allura hija konsegwenza logika u necessarjali dak li l-kwerelat irid mhux li jiprpova xi fatt minnu allegat, imma li nktibu f'dawk il-gurnali fatti u notizzji li ma humiex veri, u b'dan il-mod irid jiggustifika l-komment li hu ghamel bil-kliem"fabbrika tal-gideb". It-talba tal-kwerelat f'kaz simili, biex jezibixxi permezz talbiblijotekarjudiversi kopji tal-gurnali biex juri li fihom gew publiakti diversi fatti u notizzi fil-fatt ma jikkorrispondux gahll-verita`, u li, meta jkollu quddiemu dawk il-kopji, huwa jkun jista` jipproduci kulprova ohra li tkun konnessa ma` dak li jista` jipproduci kull prova ohra li tkun konnessa ma` dak li jista` jkun hemm f'dak il-kopji, hija difiza mhux serja, u laqnas rispettuza ghall-Qorti; ghaliexsostanzjalment igib lil-Qorti tigi trasformata f'kummissjoni ta` inkjesta sabiex il-kwerelat ikun jista` jippeska dawk il-provi "pendente lite"; liema provi l-imputat kien imissu kellu mhux biss minnmindu bdiet il-kawza, imma minn mindu ghamel il-komment bil-kliem "fabbrika tal-gideb". Din l-espressjoni, difatti, tikkostitwixxi akkuza generali u komprensiva, mhux limitat ghal okkazjoni ta` darba, imma generalizzata u estiza ghall-publikazzjonijiet tal-kumpannija bla distizjoni; u meta l-akkuza tkun genrali, min ird jiggustifika dik l-akkuza tkung enrali, min irid jiggustifika dik l-akkuza hek generalizzata hu fl-obligu, sabiex jigi mismugh jiddefendi ruhu, lijindika "preventivament" kazijiet "specifici" li fuqhom jibbaza dak il-komment generalizzat, u mhux jghid vagament li jid igib il-biblijotekarju biex jipproduci diversi kopji biex mbaghad joqghod jispigola "ex post' f'dawk il-kopji sabiex isib xi kaz, jew xi kazjiet, li fil-fehma teighu jsostnu dak il-koment. Kieku l-kwerelat jindika kazjiet specifici ta` falsifikazzjoni ta` fatti u /jew notizzji fil-gurnali gestiti mill-kumpannija b'gustifikazzjoni tal-komment tieghu generalizzata, allura ma kienx ikun hemm difikulta` li jigi lilu permess li jottejni l-produzzjoni tal-kopji li minnhom jirrizultaw il-kazijiet specifici hekk allegati; imma jekk min dan hu ma jaghmel xejn, u jillimita ruhu jitlob il-produzzzjoni ta` diversi kopji tal-gurnali "de quibus", allura dinit-talba mhix attendibbli. U jekk hu ma jkunx specifikakazijiet specifici fl-ewwel istanza, ebda rimedju ma ghandu fl-appell kontra c-cahda tad-domanda teighu mill-Ewwel Qorti, gahx l-appell hu revizjoni tla-kawza fuq il-provi in prima istanza, umhux istruzzjoni tal-kawza millg-dida u prima istanza, umhux istruzzjoni tal-kawza millg-did u riempiment tal-kauni li, b'negligenza teighu jew xort'ohra, ikun hemm fil-process li jigi quddiem il-Qorti tal-Appell. U dan igib ghal ostakolu ulterjuri ghad-difiza tal-"fair commet"; gha ladarba huwa jkun naqasmillij aghmel dik l-indikazzjoni ta` kazijiet specifici, hija legitimma l-inferenza li, meta huwa uza dak il-kliem oggezzjonat, ma kiens qieghed, b'dik l-onesta` gornlistika menthiega japplika l-ilmenti teighu tieghu ghal kazijiet specifici, u mbaghad jifforma b'sobrjeta` u konvinzjoni l-gudizzju li esprima, imma, bla ma kellu kazijiet specifici quddiemu, irripeta dak li kien qal talvolta haddiehor. U dan jeskludi l-"fair comment" ghaliex, f'kaz ta` "fair comment", jehtieg limin jaghmel il-komment ikun ghall-korrente tal-fatti filwaqt stess li fih ikun qieghed jaghmel il-komment, u mhux lanqas biss ikun kapaci jiccita l-kazjiet specifici meta ssir il-kawza relattiva ghal dak il-komment. Taht dawn ic-cirkustanzi, ma jistax jingahd li l-kliem offensiv publikat a kariku tal-kumpanija jikkostitwixxi kritika maghmula in bwona fede; u mhix, certament, indizju ta` bwona fede l-isperanza teighu li, jekk jigi azzjonat, jisserva bil-proceduri tal-Qorti biex, "ex post", jindaga u jara jekk forsi jsibx xi haga li fuqha jista` jippuntella l-pretiza gustizzja tal-komment tieghu. U l-prova tal-fatti in sostenn tla-eccezzjoni tal-"fair comment" gahndha tigi michuda, mhux ghar-raguni illi c-Chairman tal-kumpannija kwerelanti ma jidholx fl-elenku tal-persuni li dwarhom il-ligi tal-istampa tippermetti l-prova tal-verita` tal-fatti, imma ghaliex il-fatti li taghhom tintalab il-prova ma gewx specifikati, u ghaliex ebda komment ma jista` jkun "fair" jekk ikun bazat fuq fatti li ma rrizultaw likienu noti lill-kwerelat meta ghamel il-komemnt "de quo"; u gahx ebda komment, jekk il-fatt mhux pruvat, ma jista` jitqies "fair comment". Jekk il-Qorti tal-EWwel Istanza tommetti li tiddecidi l-ispejjez, xejn ma tista` tipprovdi dwarhom il-QOrti tat-Tieni Istanza, ghax ma hemmx appell "Ab omissa decisione"; il-QOrti tal-Appell tista` pero` tiddecidi l-ispejjez tat-tieni istanza.
