Summary
Skond il-gurisprudenza, is-soprasessjoni ta` kawza kriminali sakemm tigi deciza mit-tribunla ta` gurisdizzjoni civili kwistjoni pregudizzjali sollevata fl-istess kawza kriminali ma ghandhiex tgi facilment koncessa; ghax l=ordni pubbliku, li ingenerali hu a bazi tal-proceduri kriminali, jehtieg li jigi ristabbilit sollecitament; u minbarra dan, id-dispozizzjoni relattiva ghas-soprassessjoni tikkonstitwixxi eccezzjoni ghall-prinicpju generali tal-kompetenza pjena tal-Magistrat li jiehu konjizzjonital-fatt prinicpali; u l-gudikant tal-kwistjoni principali hu kompeenti biex jiehu konjizzjoni tal-eccezzjonijiet lijigu sollevati kontra dik il-kwistjoni. Dan kollu hu aktar veru meta l-pregudizzjali ma taffettax kawza wahda, imma tista` taffetta l-kawzi kriminali kollha; ghax f'kull kawza kriminali l-azzjoni hi publika (ghad li tista` tkun persegwibbli, skond il-kaz, jew "ex ufficio" jew b'istanza privata) ughalhekk id-dewmien ta` decizjoni dwar il-pregudizzjali jista` jippregudika serjamentl-andament tal-ammisitrazzjoni tal-gustizzja kriminali. In-natura eccezzjonali tas-soprassessjoni titnissel ukoll mir-regola lil-azzjoni kriminali hija ndipendenti mill-azzjoni civili. Barra minn hekk, sabiex ikun hemm lok ghas-soprassessjoni jehtieg li l-Qorti ta` Gurisdizzjoni Kriminali nvestitabil-kwistjoni prinicpali ma jkollhiex elementi bastevoli biex taqta` l-eccezzjoni li ghar-rigwardtaghha tkun qeghda tintalab is-soprassessjoni, jew li dik il-Qorti tkun fl-impossibbilita` guridka litiddecidi l-kwistjoni prinicpali qable tigi deciza minn tribunal iehor l-eccezzjoni. Ghaldaqstant jekk l-imputat huwa mharrek biex jirrispondi ghal reat lilu addebitat, uhuwa jissoleva l-eccezzjoni li l-azzjoni kriminali ezercitata kontra teighu hija nulla ghax ezercitat mill-Gvernatur meta l-Kostituzzjoni kienet sospiza u ma kienx hemm Gvern bil-Ministri, u jitlob is-soprassessjoni tal-kawza maghmula kotnra tieghu sakemm tigi deciza din l-eccezzjoni mit-tribunal civili, din it-talba ma hix ta`min jilqaghha, ghax fi-kaz ma jikkonkorrux l-elementi fuq esposti bhala mehtiega biex jiggustifikawl-akkoljiment tas-soprassessjoni mitluba. Kwantu ghall-meritu tal-eccezzjoni, di mhix infodnata; gahx ma hux korrett lijingahd li, meta iet sospiza l-Kostituzzjoni tal-1947, ukien hemm id-dimissjonital-ministeru minghajr ma gie nominat ministeru iehor, ma kiens hemm gvern investit bil-poter li jezercita l-azzjoni kriminali. Dan il-poter gie nvestit fil-Gvernatiru in bazi ghar-rivivixxenza tal-istess poter fil-Gvernatur bhala effett tal-Prorgattiva tal-Kuruna, u anki stante likienet saret ir-revoka ta` klawsola fl-"Instructions" li kellu l-Gvernatur u li kienu gew moghtija lilu flimkien mal-promulagazzjoni ta` di k il-Kostituzzjoni Barra minn dan, il-Gvernatur ta` Kolonja ghandu l-poterikollha mehtiega biex ikun jista` jmexxi l-gvern ezekuttiv tal-Kolonja li ghaliha jkun prepost. U lanqas hu korrett jinghad li, qabel ma nqalghet il-krizi ministerjali, fil-poter ezekuttiv, ukwindi l-gvern, kien koncentrat fil-ministri biss; imma anki l-Gvernatur, kostituzzjonalment, kien parti mill-Gvern; u ghakemm, met hemm gvern responabbli, il-funzjonijiet tal-Gvernatur ikun necessarjament ristretti bil-fatt stess lijkun hemm il-ministri, u fil-kaz tal-kostituzzjoni tal-1947, ghal dak li kien jirrigwarda l-amterji mhux rizervati, il-Gvernatur kellu jimxi fuq il-parir tal-Kunsill Ezekutiv,il-klawsola fl-imsemmija "Instructions" litirrendi mehtieg il-parir tal-ministri giet abrogata. B'daqshekk ma jistax jinghad li ma kiens hemm aktar Gvern malli ddimettew il-ministri, ghaliex kostituzzjonalment l-Ezekuttiv ma kienx jikkonsisti biss fil-miistri, imma anki fil-Gvernamtru. Kien hemm allura "care-taker government", u certament it-tmexxija tal-azzjoni kriminali tidhol fil-funzjonijiettal-"care-taker government", ghax , bla dubju, dik litissejjah "day to day administration" tikkomprendi l-andament tal-amministrazzjoni tal-gustizzja kriminali. Kwisjtonijiet ohra dwar x'seta` u majagheml il-Gvernatur meta baqa` bla ministri, u jekk agixxiex kostituzzjonalment meta ezegwixxa programm legislattiv u amministrattiv minghajr l-approvazzjoni tal-Assemblea Legislattiva, ma humiex kwistjoijiet u jidhlu fil-portat tal-eccezzjoni, u ma jaffettawx il-kariga tieghu ta` Gvernatur, u lanqas ma jaffettaw il-konkluzjoni li, anki wara l-krizi, bhala Gvernatur hu kien jikkostitwixxi l-Gvern, li alemnu kellu poter li jistitwiixi azzjonijiet kriminali ghall-finijiet tal-Kodici Kriminali. Issa, il-Ligi tal-Istampa tiddisponi illi kull min, bil-mezz ta` publikazzjoni jew distribuzzjoni fil-Gzira ta` Malta u l-Gzejjer li jaghmlu maghha ta` stampati, ikun liema jkun il-post liminnu jkunu gejjin, jinsulta jew jingurja, jew jikkaguna mibgheda jew disprezz lejn il-persuna tal-Gvernatur, jehel il-piena tal-prigunerija u tal-muta kif stabbilit fl-art. 6 ta` dik il-Ligi. U meta ssir impuazzjoni kontra l-imputat ta` dan ir-reakontra l-persuna tal-Gvernatur, il-qorti mhix intitolata tindahal jekk dik id-dispozizzjoni hijiex odjuza jew le; ghax it-tribuanl huwa msejjah biex jinterpreta u japplika l-ligi, u mhux biex jikkrtikaha; imma jista` jigi osservat li din mhijiex xi dispozizzjoni ntrodotta fis-sistema legisalttiv malti mhabba l-emergenza linqalghet bir-rizenja tal-ministri, jew xi ligi eccezzjonali, imma hi pari mill-ligijiet ordinarji tal-pajiz, u dispozizzjoni simili tezistikwazi fil-ligijiet kollha; u l-istess ligi taghti din il-protezzjoni specjali anki li ceri persuni ohra, bhala ma huma l-Arcisqof ta` Malta u Isqof ta` Ghawdex. Jista` wkoll jizdied li dan it-trattament specjali tal-Gvernaturi bhala rapprezentant tas-Sovran, ma hux xi haga limitatghal-Ligi tal-Istampa, imma l-Gvernatur gie mqieghed f'pozizzjoni privleggjata anki ghar-rigward ta` proceduri legali.U dan mhux bla raguni, imma hu dovut ghan-necessita` l jigi salvagwardat il-prestigju tal-kariga tal-Gvernatur. Mhix accettabbli l-osservazzjoni illi, ghax il-Gvernatur ghamel attijiet anti-kostituzzjonali, allura huwa tlef il-protezzjoi specjali li taghtieh il-Ligi tal-Istampa; kieku kellu jigisuppost illi l-Gvernatur ghamel attijiet illegali, b'daqshekk ma tigix il-konsegwenza li hu ma jibqghax Gvernatur. L-allegata illegalita` tista` talvolta ggib, fl-aghar ipotesi, in-nullita` ta` dawkl-attijiet, imma ma ggibx li hu ma jibqghax Gvernatur, cjoe` dik il-persuna li favur taghha hemm it-tuela specajli ta` dak l-art. 6 tal-Ligi tal-Istampa, li kkrea dan ir-reat specajli bhala ligi tal-pajjiz, li l-Qorti ghanda tosserva. Lanqas ma hu accettabbli l-argument defenzjonali fis-sens illil-imsemmi art. 6 tal-Ligi tal-Istampa hu applikabbli biss meta jkun hemm Gvernatur ghamel attijiet illegali, b'daqshekk ma tigix il-konsegwenza li hu ma jibqghax Gvernatur. L-alelgata illegalita` tista` talvolta ggib,fl-aghar ipotesi, in-nullita` ta` dawk l-attjiiet, imma ma ggibx li hu ma jibqghaxGvernatur, cjoe` dik il-persuna li favur taghha hemm it-tutela specajli ta` dk l-art. 6 tal-Ligi tal-Istampa, likkrea dan ir-reat specajli bhala ligi tal-pjjiz, li l-Qorti ghandha tosserva. Lanqas ma hu accettabbli l-argument defensjonali fis-sens illil -imsemmi art. 6 tal-Ligi tal-Istampa hu applikabbli biss meta jkun hemm Gvern Responsabbli, u mhux meta l-gvern ikun f'idejn il-Gvernatur wahdu. Hu veru illi l-Gvernatur hu protett ahjar meta jkun hemm mnistri responsabbli, ghaliex allura n-nazzjon tista` ticcesura lill-ministri ghall-amministrazzjoni taghhom, mentri, meta ministri ma hemmxu l-gvern ikun f'idejn il-Gvernatur wahdu, il-kritika bilfors taqa` fuqu; imma l-imsemmi art. 6 majaghmelx distinzjoni bejn Gvernatur meta hemm mnistri responsabbli u Gvernatur meta ma hemmx ministri; u l-istudju ezegetiku ta` din il-ligi jiehu proprju ghall-konkluzjoni opposta. Bi gvern responsabbli jew le, il-Gvernatur jibqa` dejjem tali, cjoe` dak li l-ligi riedet tipprotegi specajlmen b'danl-art. 6 tal-Ligi tal-Istampa. Konsegwentement, fil-kaz ta` ingurji lill-Gvernatur huwa applikabblil-art. 6, u mhux l-art. 15, tal-Ligi tal-Istampa; jigifieri illi f'kaz ta` libell fejn il-persuna ngurjata huwa l-Gvernatur, huwa applikabbli d-dispost specjali tal-art. 6 u mhux id-dispost tal-art.15 tal-istess ligi, li jikkontempla l-libelli in generali. U ladarba hu hekk, mhix ammissibbli l-prova al-verita` tla-fatti; gahx filwaqt illif'kazi ta`l ibelli in generali l-ligi ssemmi dawk il-kazijiet li fihom din il-prova hi ammissibbli, fil-kaz ta` libell dwar il-persuna tal-Gvernatur l-art. 6tal-Ligi ma jsemmi xejn din il-prova. U dan hu konformi ma` sistemi legilattivi ohrjan. Apparti x'kien ikun ir-rizultat eventwali ta` din il-prova, l-imputazzjoni taht l-art. 6 ma tammettix il-prova tal-verita`. Ma ghandux b'daqshekk jigi argumentat illi l-Gvernatur ikun "al di sopra" ta` kull kritika. Il-pozizzjoni gusta, invece, tidher li hi din; meta jkun hemm il-ministri hu natruali li l-kritika tal-amministrazzjoni tigi rivolta lilhom; meta mnistri ma hemmx, jehtieg dejjem li c-cittadin jibqa` jkollu d-dritt invjolabbli u sakrosant li jikkritka l-attjiet tal-Gvern, u ghalhekk, met dan l-attijiet ikun qieghed jaghmilhom il-Gvernatur wahdu, allura hu naturali li l-kritika tal-amministrazjoni tigi rivolta lilu. Imma altru kritika tal-ammnistrazzjoni tigi rivolta lilu. Imma latru kritika fil-limiti gusti, ulatru ngurji. Ma jidher bl-ebda mod li l-imsemmi art. 6 ghandu jigi nterpretat bhala ostattiv ghal dil-kritika; imma jekk il-kritika tiskonfina mill-limiti gusti, u tittramuta f'attakk personali u f'ingurji, allura wiehed ghandu necessarjamnt jaqa` fl-ambitu tal-art. 6, ghax dak l-artikolu, u ebda iehor, jikkontempla l-kaz ta`ngurji lill-Gvernatur. jekk il-Prosekuzzjonitindika bhala libelluz bran mehud minn artikolu publikat f'gurnal, minghajr ma tirriferixxi ghall-artikolu shieh, xorta wahda l-Qorti ghandha tikkunsidra dak il-bran fuq l-isfond tal-artikolu kollu,sabiex jigi osservat il-principju li ghandhom jitqiesu l-kliem partikulari, izda dejjem fil-kontesttal-artikolu shieh. Id-difiza tal-"Fair comment" u dik tal-liberta` tal-krtika gornalistika, huma analogi, peress illi, jekk il-komment hu "fair", il-kritika hi gusta, imma hu komunement ritenut illil-krtika ghandha tkun ragjonevoli u moderata, u l-eccess fil-kliem uzat fil-krtika jista` jinnewtralizza d-difiza tal-"fair omment". hu mehtieg li l-krtika ma tkunx smeplici abbuz jewinvettiva taht l-apparenza ta` kritika. u tabilhaqq, ma hemm xejn ingurjuz jekk dak li jigi publikat jintqal bid-decenza u r-rispett, u minghajr imputazzjoni ta` motivi hziena; imma jekk l-artikolista jmur aktar il-quddiem, u jinsinwa li l-persuna censurata agixxet bi hsieb parzjali u korrott, jew bl-intenzjoni litiffavorixxi jew topprimi xi individwu jew kalssi ta` nies, allura l-publikazjzoni tkun ferm libelluza, u teccedi l-liberta` tad-diskussjoni fuq suggett poltiku li hija permessa mil-ligi. U ghandu jigi osservat illi l-istampa ma ghandhiex xi privilegg specajli, imma dak stess li ghandu c-cittadin ordinarju. Ghaldaqstant ghandu jigi ezaminat jekk, meta jigu applikati dawn il-prinicpji, il-persunatal-Gvernatur gietx insultata u vilifikata, u giex kagunat lilu disprezz u mibgheda, billi l-kliempublikati a kariku tieghu jbaxxuh fl-istima li handhom teighu n-nies ben pensanti. Hadd, certament,ma jista` jinkolpa lill-artikolista kieku,wara li enuncja, mhux bi travizament u ezagerazzjoni, imma gustament u korrettament, ic-cirkustanzi ta` fatt, ikkommenta u lmenta b'mod sobriju u temprat, anki jekk bi kliem vivaci, li fil-fehma tieghu, tajba jew hazina ma jimpurtax, lil-Gvernatur kiser il-Kostituzzjoni u kkommetta l-atti l-ohra kontra teighu denuncjati mill-artikolista; imma dan jirrendiruhu hati ta` ingurja lill-persuna tal-Gvernatur jekk il-kritka tieghu mhix obbjettiva tac-cirkustanzi, izda b'ligwagg ghal kollox immoderat jassumi certi fatti, jiznaturahom, u in konnessjoni maghhom jaghhmel attakk personali kontra l-Gvernatur b'invettivi u kontumelji li jeccedu l-limit ta` kritika gusta u lecita. Kwantu ghall-element intenzjonali, ma hux mehtieg ghall-integrazzjoni ta` dan r-reat li l-imputat ikollu l-intenzjoni specifika li jivvilifika; dak li humehtieg hu li jigu publikati kliem li joffendu r-riputazzjoni tal-kwerelant. Imma jekk ikun hemm xi ndizju ta` naimu ostili mill-parti tal-iskrivent tal-artikolu libelluz, dan l-animu jiddistruggi d-difiza tal-"fair comment".Anki karikatura ("cartoon") tista` tkun libelluza; ujekk din ma tkunx dedotta specifikatament fic-citazzjoni bhala bazi tal-imputazzjoni, imma tinsab imsemmija fl-istess artikolu li hu a bazi tal-imputazzjoni, dik il-karikatura hi wkoll prova tal-animozita` tal-iskrivent tal-artikolu, u teskludi d-difikza tal-"fair comment". Fl-ahharnett, l-allegazzjoni li lartikolu nkriminat huwa risposta ghaleditorjali li deher f'gazzetta ohra ma ghnadha ebda rilevanza; gahliex fl-artikolu nkrimant huwa ngurjat il-Gvernatur, li mal-editorjali tal-gazzetta l-ohra ma ghandu x'jaqsam xejn.
