27/04/2009

CIVIL FIRST HALL (CONSTITUTIONAL JURISDICTION)

FARRUGIA SACCO LINO

FARRUGIA EMILIA vs KUMMISSARJU TA' L- ARTIJIET

N/A

FINAL JUDGEMENT

FARRUGIA EMILIA vs KUMMISSARJU TA' L- ARTIJIET - 37/2007 - CIVILI PRIM AWLA (SEDE KOSTITUZZJONALI), MALTA

Iva

ESPROPRJAZZJONI

Fit-2 ta' Marzu 1990, quddiem in-Nutar Dottor Frank Portelli, kien sar kuntratt bejn ir-rikorrenti Emilia Farrugia u Dominic Grima li fih ir-rikorrenti tat, b'titolu ta' cens temporanju ghal zmien sbatax-il sena lil Dominic Grima l-mezzanin bin-numru 19 fi Triq Nazzarenu, Marsa. Dan il-kuntratt kien sar versu c-cens annu w temporanju ta' hamsin lira fis-sena pagabbli fi zewg rati wahda kull sittxhur. Bis-sahha ta' l-Artikolu 12 ta' l-Ordinanza li Tnehhi l-Kontroll tad-Djar (Kap 158 tal-Ligijiet ta' Malta), f'eghluq ic-cens, l-enfitewta baqa' jokkupa l-fond in kwistjoni b'kera minghand ir-rikorrent directus dominus. Din il-kera hija regolata mill-Kap 69 tal-Ligijiet ta' Malta.

Il-Kummissarju ta' l-Artijiet eccepixxa li hu mhux il-legittimu kontradittur. Huwa maghruf li l-Kummissarju ta' l-Artijiet huwa responsabbli mill-amministrazzjoni ta' l-artijiet tal-Gvern. Irrizulta lil-proprjeta` mertu ta' din il-kawza b'ebda mod ma tappartjeni lill-Gvern jew ghandu xi pretensjoni jew drittijiet dwarha. Anqas ma jista' jinghad li l-Kummissarju huwa responsabbli ghall-amministrazzjoni tal-Kap 158.

L-art. 181B jipprovdi li l-Gvern, igifieri l-Istat, ghandu jkun rapprezentat fl-atti u fl-azzjonijiet gudizzjarji mill-kap tad-dipartiment tal-Gvern li jkun inkarigat fil-materja in kwistjoni. Barra minn hekk is-subinciz (2) tal-istess artikolu jipprovdi wkoll li l-Avukat Generali jirrapprezenta l-Gvern f'dawk l-atti w azzjonijiet gudizzjarji li minhabba n-natura tat-talba ma jkunux jistghu jigu diretti kontra dipartimenti ohra tal-Gvern. Izda fl-istess hin jekk hemm persuna specifika mghobbija bir-responsabbilta` tal-haga ma jibqax aktar l-Avukat Generali izda jkun il-kap tad-dipartiment tal-Gvern inkarigat fil-materja in kwistjoni li jirrapprezenta fl-atti ul-azzjonijiet gudizzjarji. Fil-kaz in ezami huwa sufficjentement car li l-Kummissarju ta' l-Artijietm'ghandu ebda responsabbilta` dwar l-ilment u ghalhekk il-Qorti tiddikjarah mhux legittimu kontradittur u tehilsu mill-osservanza tal-gudizzju.

L-Ewwel Artikolu ta' l-Ewwel Protokol tal-Konvenzjoni Ewropea jghid hekk:- "Kull persuna naturali jew persuna morali ghandha dritt ghat-tgawdija pacifika tal-possedimenti taghha. Hadd ma ghandhu jigi ipprivat mill-possedimenti tieghu hlief fl-interess pubbliku u bla hsara tal-kondizzjonijiet provduti bil-ligi u bil-principji generali tal-ligi internazzjonali. Izda d-dispozizjonijiet ta' qabel ma ghandhom b'ebda mod inaqqsu d-dritt ta' Stat lijwettaq dawk il-ligijiet li jidhirlu xierqa biex jikkontrolla l-uzu ta' proprjeta' skond l-interessgenerali jew biex jizgura l-hlas ta' taxxi jew kontribuzzjonijiet ohra jew pieni.

Il-Kap 88 li hija l-ligi li tirregola tali tehid, jiddefinixxi "skop pubbliku", bhala dak li ghandu x'jaqsam mal-uzu eskluziv tal-Gvern jew ma l-uzu pubbliku generali, jew li ghandu x'jaqsam ma jew jiswa ghall-interess jew qadi tal-pubbliku (sew jekk l-art tkun ghall-uzu tal-Gvern sew jekk le) u jfisser ukollkull skop iehor imsemmi bhala pubbliku minn xi ligi.L-artikolu 3 ta' l-istess Ordinanza jaghti l-fakulta` lill-President ta' Malta li jiddikjara illi art hija mehtiega ghal skop pubbliku. Tali dikjarazzjoni hija prova tan-natura pubblika tat-tehid billi skond l-artikolu 6 hadd ma jista' jitlob provabarranija.

Maz-zmien u bl-izvilupp ta' gurisprudenza f'dan ir-rigward din ir-rigidita` fl-interpretazzjoni ta' x'jammonta ghal skop pubbliku, issubiet kambjamenti u l-Qrati bdew jezaminaw jekk t-tehid forzuz ta' proprjeta` taht l-umbrella tal-ligi, kienx verament fl-interess pubbliku jew jekk kienx rizultat ta' xi abbuz ta' l-awtoritajiet. Bdiet tigi adoperata l-mizura ta' x'inhu accettabbli f'socjeta` demokratika. Izda fil-fehema ta' din l-Qorti l-interess intrinsikament privat ta' uhud li jibbenefikaw essenzjalment min-negozju gestit minn proprjeta` tar-rikorrenti jxejjen dak l-interess pubbliku li trid il-Konvenzjoni Ewropea sabiex tehid forzuz ta' proprjeta` jkun gustifikat.

Dak li tippermetti l-Konvenzjoni mhux li t-tehid ta' proprjeta` privata jsir “ghal skop pubbliku”, izda li jsir “fl-interess pubbliku”. Jekk ir-rikorrenti jridu jghidu li hemm principju assolut,li jghodd dejjem, li jghid li t-tehid ta' proprjeta` ma jkunx fl-interess pubbliku kull meta l-hsieb tal-Gvern ikun li l-proprjeta` mehuda jaghtiha lil privati ohra, din il-Qorti ma taqbilx maghhom.Il-fatt li kien ser jigi zviluppat Sptar privat kien fih innifsu zvilupp ta' interess pubbliku.

Ghalkemm il-privazzjoni tal-proprjeta` privata tista' ssir ghall-utilita` pubblika, dan ghandu dejjem ikun interpretat ristrettivament. Ghandu jigi evitat li l-individwu jigi assoggettat ghall-privazzjonijiet arbitrarji tal-proprjeta` tieghu. Il-proprejta` privata ghandha tigi rispettata u l-privazzjoni tal-proprjeta` ghandha ssir taht kundizzjonijiet ben definiti ghalkemm l-Istat ghandu d-dritt li jirregola l-uzu tal-bini in konformita` ma' l-interess generali. Hemm bzonn li jkun hemm ekwilibrju realistiku bejn id-drittijiet tal-proprjetarju u l-ezigenzi tal-kollettivita` u m'ghandiex il-persuna esproprjata tissubixxi sagrificcju partikolari u esorbitanti. It-tehid ta' proprjeta` minghajr pagament ragjonevoli normalment jikkostitwixxi “disproportionate interference” ghalkemm l-EwwelArtikolu ta' l-Ewwel Protokoll ma jiggarantix id-dritt ghal kompensazzjoni shiha jew skond is-suq.Dejjem irid ikun hemm “a reasonable relationship of proportionality between the means employed andthe aim pursued”.

Ukoll a “deprivation of property effected for no reason other than to confer a private benefit on a private party cannot be ‘in the public interest'. Nonetheless the compulsory transfer of property from one individual to another may, depending upon the circumstances, constitute a legitimate aim for promoting the public interest”.

L-interess pubbliku jrid ikun gieidentifikat b'mod konkret. Id-dritt ta' l-Istat ghall-esproprjazzjoni ghandu jigi ezercitat biss sakemm u sa fejn hu necessarju. Irid ikun hemm progett konkret mhux eskluz li proprjeta` tigi esproprjata fl-interess pubbliku ghax kien hekk mehtieg biex tigi assigurata l-attwazzjoni kompleta ta' progett ta' utilita` partikolari fil-kuntest ta' l-izvilupp partikolari taz-zona jew biex taghti lok per ezempju ghal espansjoni futura ta' l-istess progett basta li din ma tkunx fuq mera ipotesi izda tirrizulta pozittivament lill-Qorti.

L-emissjoni tad-dikjarazzjoni tal-President u proceduri konnessi huwa biss l-ewwel stadju fil-process ta' esproprjazzjoni. Dan il-process jintemm meta jsiril-kuntratt ta' trasferiment u ghalhekk l-interess simboliku ghandu jibqa' jissussisti sa tali datatal-kuntratt minhabba li l-persuna li tkun ser tittehdilha l-art li tkun ghada l-proprjetarja sal-mument tal-pubblikazzjoni tal-kuntratt. Id-dikjarazzjoni tal-President tkun certament legali (mhux nulla) jekk ma jibqax jezisti l-interess pubbliku izda meta jispicca dak l-interess ma tibqax aktar legittima.

Ghaldaqstant din il-Qorti ssib li m'hemm l-ebda ksur tad-drittijiet fundamentali tal-bniedem permezz ta' l-artikolu 12 tal-Kap 158.