Fil-Qosor
Fis-7 ta` Lulju, 2005, Anthony Grech fetah kawza quddiem it-Tribunal ghal Talbiet Zghar fejn talab danni f`ammont ta` Lm404.70, allegatament kkawzati fuq il-vettura tieghu rizultat ta` incident awtomobilistiku li sehh fit-30 ta` Jannar, 2005. Il-konvenuta eccepiet, in linea preliminari, li t-talbakienet rrita u nulla, u dana stante l-fatt li skont l-Att numru IX tal-2004 (Taqsima VII) u l-AvviziLegali 420/2004 u 421/2004, kwistjonijiet u talbiet rigwardanti vetturi ghandhom jinstemghu quddiemic-Centru tal-Arbitragg.
Din il-Qorti tiddeplora l-fatt li ebda parti fil-kawza, inkluz l-Avukat Generali, ma ndenja ruhu jressaq sottomissjonijiet biex jassisti lill-Qorti fid-decizjoni taghha fuq materja hekk importanti. Kien mistenni li l-Avukat Generali, in partikolari, jiehu aktar interess fil-kwistjoni la darba si tratta minn validita` ta` ligi. Darba, pero`, li lil din il-Qorti saritilha r-riferenza indikata, hu dmir taghha li tezaminha fil-limiti tal-kontestazzjoni kif formulata.
Din ir-riferenza hi bazata fuq l-allegazzjoni li l-Avviz Legali 279/2005, li emenda r-Raba` Skeda tal-Kap. 387 - Att Dwar l-Arbitragg - billi fost Arbitragg Mandatarju, zied kazijiet li jinvolvu kollizzjonijiet bejn vetturi u li qabel kienu jaqghu fil-kompetenza tat-Tribunal ghal Talbiet Zghar, huwa anti-kostituzzjonali ghaliex jikser u jmur kontra d-dispozizzjonijiet tal-artikolu 39tal-Kostituzzjoni ta` Malta u kontra l-artikolu 6 tal-Konvenzjoni Ewropea dwar id-Drittijiet tal-Bniedem (Kap. 319).
Ir-Raba` Skeda tal-Att dwar l-Arbitragg, kif emendat bl-Avviz Legali 279/2005, jipprovdi, fost hwejjeg ohra, li tilwima civili jew kummercjali dwar traffiku ta` vetturi bil-mutur li torigina minn kollizzjoni bejn vetturi, u l-valur tat-tilwima ma jkunx jeccedi l-Lm5,000, ghandhom jigu determinati b`arbitragg. Huwa l-validita` ta` dan il-provvediment li issa, din il-Qorti, trid tistharreg.
Filwaqt li l-Kostituzzjoni ta` Malta hija kuntenta jekk kwistjonijiet jigu determinati minn Qorti jew awtorita` ohra gudikanti mwaqqfa b`ligi, il-Konvenzjoni Ewropea tuza kliem differenti; f`dan il-kaz, l-enfazi tal-materja hi fuq ir-rekwizit li jrid jkun hemm tribunal indipendenti u mparzjali mwaqqaf b`ligi. Fid-dawl tal-premess jidher li biex jigi deciz jekk tribunalhux indipendenti, wiehed irid ihares lejn:
(i) the manner of appointment of its members and their term of office; (ii) the existence of guarantees against outside pressures; u (iii) the question whether the body presents an appearance of independence.
F`dan il-kaz, it-Tribunal ta` Arbitragg hu compost minn arbitru wiehed, jew, jekk iridu l-partijiet, minn tlett arbitri. F`kaz lima jkunx hemm qbil ghall-hatra tal-arbitru uniku jew ghall-hatra tal-arbitri li jippresjedi mat-tnejn l-ohra, in-nomina issir mic-Chairman tac-Centru dwar l-Arbitragg ta` Malta, u d-decizjoni ta` dantkun finali u konkluziva (artikolu 20 (3) tal-Kap. 387). Meta jkun qed jaghmel il-hatra, ic-Chairman ghandu jqis kull haga li x`aktarx tizgura l-hatra ta` arbitru indipendenti u imparzjali, u l-membri tal-Gruppi ta` Arbitragg Domestiku mwaqqfa skont il-ligi (artikolu 20 (4) ibid). Dawn il-Gruppita` Arbitragg Domestiku jinhatru mic-centru dwar l-Arbitragg ta` Malta minn fost persuni li fil-fehma tac-Centru jkollhom kwalifiki tajba biex jaqdu d-doveri ta` arbitri. Persuna tista` titnehha minn xi grupp ta` arbitri mic-Centru f`kull zmien, b`dan li kull tnehhija ma tkunx torbot xi procedimenti ta` arbitragg li huwa jkun seta` diga` gie mahtur fihom. (artikolu 10(2)(6) ibid). F`kaz li l-partijiet ma jaqblux dwar hatra ta` arbitru, l-ghazla tal-arbitru hi mhollija fid-diskrezzjoni assoluta tac-Chairman tac-Centru dwar l-Arbitragg ta` Malta, li hu persuna mpoggija f`dik il-kariga mill-Ministru responsabbli ghall-gustizzja (artikolu 4 ibid). Hu jkun mahtur ghal perjodu ta` sitt snin,u ghalkemm hu, bhall-membri l-ohra tac-Centru, ghandhom iwettqu l-funzjonijiet taghhom skont l-arbitriju individwali taghhom u m`ghandhomx ikunu suggetti ghad-direzzjoni jew kontroll ta` xi persuna jew awtorita` ohra (artikolu 4(4) ibid), huwa jkun eligibbli ghal hatra mill-gdid meta jintemm iz-zmien tal-hatra (Artikolu 6(1) ibid). Il-Ministru jista` wkoll itemm il-hatra tac-Chairman u ta` kullmembru fuq rakkomandazzjoni tal-Kummissjoni ghall-Amministrazzjoni tal-Gustizzja imwaqqfa bl-artikolu 101A tal-Kostituzzjoni ta` Malta (artikolu 6(1) ibid). Ic-Chairman u l-membri tal-Centru m`ghandhomx salarju fiss, izda huma intitolati ghal dik ir-rimunerazzjoni u dawk l-allowances li l-Ministrujista` jistabbilixxi minn zmien ghal zmien (Artikolu 6(2) ibid).
Fil-fehma tal-Qorti, dawn il-provedimenti ma tantx jaghtu garanzija xierqa u oggettiva ta` imparzjalita` u indipendenza fit-Tribunal tal-Arbitragg meta l-arbitru ma jkunx maqbul mill-partijiet. L-arbitru maghzul huwa sottomessghal pjacir tac-Centru u m`ghandu ebda security of tenure. Ic-Centru, jew ahjar, ic-Chairman, jista` jiddeciedi, ghar-raguni hi x`inhi, li ma jahtarx persuna bhala arbitru, u meta tqis li c-centruhuwa, ftit jew wisq, taht il-kontroll tal-Ministru, ma jistax jinghad li l-hatra ta` arbitru hija kompletament indipendenti mill-Ezekuttiv. Mhux biss in-nomina ta` persuna biex isservi bhala arbitruhija ghazla soggettiva, pero`, aktar minn hekk, jekk dik il-persuna tibqax titqies bhala misthoqqabiex terga' tinghazel, jiddependi hafna fuq apprezzament soggettiv tac-Chairman u tac-Centru dwar l-Arbitragg ta` Malta. L-arbitru ma jokkupa ebda ufficcju jew kariga, u jaqdix jew le l-funzjoni tieghu ta` arbitru jiddependi, ghal kull kaz fuq l-amministrazzjoni. In oltre, l-arbitru hu soggett ghall-proceduri ta` dixxiplina li wkoll huma ezercitati mic-Centru dwar l-Arbitragg ta` Malta. Dawn il-provedimenti jikontemplaw ukoll indhil mir-Registratur tac-Centru fil-mod ta` kif l-arbitru jmexxil-process.
Fil-fehma ta` din il-Qorti, dawn ir-regoli u provedimenti ma jaghtux garanzija ta` imparzjalita` u nuqqas ta` indhil fl-operat tal-arbitru, u l-process kollu tal-hatra tal-arbitruu l-kontrolli kontemplati ma jaghtux zgur an appearance of independence.
Din il-Qorti rat ukoll li l-arbitragg dejjem gie meqjus bhala li ma jipprovdix il-garanziji kollha rikjesti fl-artikolu 6(1) tal-Konvenzjoni Ewropea, izda l-arbitragg jitqies process legali validu peress li l-partijietikunu volontarjament ghazlu dak il-process ghar-rizoluzzjoni tat-tilwima. Id-dritt ghall-Qorti li jgawdi kull cittadin jista` jigi rinunzjat b`rizultat tal-ftehim li waslu ghalih il-partijiet li jirrikorru ghall-arbitragg, pero`, dan id-dritt ma jistax jigi mcahhad bl-awtorita` ta` ligi.
Fil-kaztal-legislazzjoni lokali, ic-cahda mir-rikors ghall-Qrati giet imposta mil-Legislatur, u ghalkemm il-Konvenzjoni titkellem, fuq tribunal, l-alternattiva li impona l-Legislatur mhix ta` tribunal indipendenti u imparzjali kif jirrikjedu l-Kostituzzjoni ta` Malta u l-Konvenzjoni Ewropea.
Metapersuni jintbaghtu quddiem tribunal ta` arbitragg, jistghu jkunu zvantaggati fis-sens li, jekk tqumkwistjoni ta` interpretazzjoni ta` ligi jew regolament tal-Unjoni Ewropea, l-arbitru probabilment ma jkunx jista` jaghmel riferenza preliminari lill-Qorti tal-Gustizzja tal-Unjoni Ewropea.
Id-dritt ta` parti li tirrikorri ghall-Qorti mhux eskluz peress li kontra decizjoni arbitrali hemm dejjem dritt ta` appell. Id-dritt ta` appell moghti mil-ligi hu, pero`, wiehed limitat ghal punt ta`ligi. Parti fi proceduri ta` arbitragg, m`ghandu qatt rikors ghal Qorti b`fakolta` li tistharreg il-kaz tieghu mil-lati kollha taghha. Ma hemm xejn irregolari li ligi tipprovdi appell limitat ghal min jaghzel li jkollu l-kaz tieghu misthareg minn arbitru, pero`, persuna ma jistax jigi mcahhad li, f`xi stadju, il-kaz tieghu jigi kollu kemm hu misthareg minn Qorti indipendenti u imparzjali.
B`riferenza ghall-eccezzjoni li t-Tribunal ghal Talbiet Zghar ma jistax jaghmel referenza kostituzzjonali, din il-Qorti tara li biex wiehed jara jekk awtorita` hijiex Qorti jew le, ghandu jhares mhux lejn l-isem ta` dik l-awtorita`, izda lejn il-funzjoni ta` dik l-awtorita`. Gie deciz minn din il-Qorti li t-Tribunal ghal Talbiet Zghar ghandu funzjoni gudizzjari u jaghti garanziji xierqa ghal smigh gust fid-determinazzjoni ta` kwistjonijiet ta` natura civili.
Dan it-Tribunal ghandu funzjoni li jiddetermina kwistjonijiet ta` natura civili, huwa mwaqqaf bil-ligi, u huwa presedut minn gudikatur li ghandu terminu fiss mhux rinovabbli. La darba, ai fini tal-artikolu 6(1) tal-KonvenzjoniEwropea dwar id-Drittijiet tal-Bniedem, gie deciz li dak it-Tribunal huwa Qorti, marbut b`obbliguli jaghti smigh xieraq lill-partijiet li jidhru quddiemu, ghandu jitqies Qorti li ghandu kompetenza jaghmel tali riferenza.
La darba biex l-artikolu 6(1) tal-Konvenzjoni jaghmel sens, irid ikun hemm Qorti li tiggudika fuq id-drittijiet civili tac-cittadin, u la darba dan it-Tribunal jissodisfa l-kriterji ta` an independent and impartial Tribunal established by law, allura m`hemm xejnxi jzomm lil dan it-Tribunal, li ghandu funzjoni ta` Qorti, milli jaghmel tali riferenza.
Ghaldaqstant din il-Qorti tiddisponi mir-riferenza billi tiddikjara li l-Avviz 279 tal-2005 m`huwiex vinkolanti u ma jorbotx lill-imsemmi Tribunal ghal Talbiet Zghar. L-ispejjez ta` din id-decizjoni jithallsu mill-kjamat fil-kawza, l-Avukat Generali tar-Repubblika, filwaqt li l-istess Qorti ordnat li l-atti tal-kawza jintbaghtu lura lit-Tribunal ghal-Talbiet Zghar sabiex din tkompli tisma` u tiddetermina l-kaz skond il-ligi.
