15/10/2003

CIVIL COURT, FIRST HALL

CUSCHIERI NOEL

BARBARA PERIT ARKITETT JOSEPH ET vs SEGRETARJU TAL-WAR DAMAGE COMM.

N/A

PARTIAL SENTENCE

BARBARA PERIT ARKITETT JOSEPH ET vs SEGRETARJU TAL-WAR DAMAGE COMM. - 1196/1980/1 - CIVILI, PRIM AWLA, MALTA

DANNI, GHAMLIET TA` DANNI RIZARCIBBLI - DRITT LITIGJUZ, CESSJONI TA` - DRITT LITIGJUZ, CESSJONI TA` - HLAS TAL-PREZZ TAC-CESSJONI - PRESKRIZZJONI, AZZJONI GHALL-HLAS TA` AMMONTI DOVUTI MILL-WAR DAMAGE COMMISSON - PRESKRIZZJONI, INTERRUZZJONI TA` - PRESKRIZZJONI, LIEMA ATTI JAMMONTAW GHAL RINUNZJA JEW INTERRUZZJONI TAL-PRESKRIZZJONI - PRESKRIZZJONI, RINUNZJA GHAL - PRESKRIZZJONI, TISTA TIGI INTERROTTA B`OFFERTI LI JSIRU IN LINEA TA` TRANSAZZJONI - PRESKRIZZJONI, TLIET GHAMLIET TA` AZZJONI GHAD-DANNI GHALL-FINIJIET TA`

Ghall-fini tad-determinazzjoni ta' liema perijodu preskrittiv huwa applikabbli, wiehed ghandu jhareslejn in-natura ta' l-azzjoni esperita.

Il-ligi u l-gurisprudenza jiddistingwu tlett xorta ta' danni, jigifieri dawk derivanti minn delitt veru u proprju [fejn il-preskrizzjoni hija dik ta' l-azzjoni kriminali], dawk derivanti minn htija akwiljana [fejn il-preskrizzjoni hija dik ta' sentejn]u dawk derivanti minn inadempjenza kontrattwali [fejn il-preskrizzjoni hija dik ta' hames snin];

Il-preskrizzjoni ta' l-azzjoni ghall-hlas ta' hsarat mhux ikkagunati b' reat tapplika biss ghad-danni akwiljana, naxxenti minn kawzi li, penalment mhumiex reati, imma jkunu delitti civili jew kwazi delitti.

Fl-kaz in disamina l-atturi ppremettew li huma kienu ghamlu 'claims' mal-War Damage Commission fuq il-fondi indikati fl-att tac-citazzjoni, izda l-ammont ta' kumpens akkordat lilhommill-Kummissjoni ghar-rikostruzzjoni tal-istess irrizulta li kien inadegwat ghar-rikostruzzjoni intiera. Ghaldaqstant huma talbu li l-ammont fissat mill-Kummissjoni kellu jigi rivedut.

Il-Qortiikkonkludiet li ma setax jigi ritenut li l-azzjoni tal-atturi kienet azzjoni ghad-danni rizultantiminn delitt civili jew kwazi delitt kontemplati fl-Artikoli 1029 et seq tal-Kodici Civili; imma kienet azzjoni bazata fuq inadempjenza shiha ta' obbligu legali da parti tal-Kummissjoni fil-konfront tal-atturi.

Il-kumpens dovut that l-Ordinanza huwa pagament derivanti minn obbligu legali fuq il-Kummissjoni, li kien jissarraf fi dritt ghal min kien intitolat ghalih.

Ghalhekk mhix applikabbli l-preskrizzjoni ta' sentejn taht l-Artikolu 2153 tal-Kodici Civili. Izda l-istess ma jistax jinghad ghall-preskrizzjoni indikata fl-Artikolu 2156 (f) tal-Kap.16 li jikkontempla terminu preskrittiv ta' hames snin f' kaz ta' "azzjonijiet ghall-hlas ta' kull kreditu iehor li gej minn operazzjonijiet kummercjali jew minn hwejjeg ohra, meta l-kreditu ma jkunx jaqa', skond din il-ligi jew ligijiet ohra, that preskrizzjoni aqsar, jew ma jkunx jirrizulta minn att pubbliku".

L-Artikolu 2133tal-Kap.16 jddisponi li "Il-preskrizzjoni tinkiser jekk id-debitur jew il-pussessur jaghraf il-jeddtal-parti li kontra taghha dik il-preskrizzjoni kienet bdiet miexja".

L-artikolu 2134 tal-istess Kap jiddisponi li "Il-preskrizzjoni tinkiser ukoll bi hlas akkont tad-dejn maghmul mid-debiturinnifsu jew minn wiehed li jkun jidher ghalih".

In kwantu ghar-rinunzja tal-preskrizzjoni gia kompita, gie osservat li min jaccetta li jhallas parti minn somma reklamata kontra tieghu, wara li jkun ghadda z-zmien tal-preskrizzjoni favur tieghu, jigi li rrinunzja ghall-preskrizzjoni ga akkwstata.

Trattattivi bi skop ta' transazzjoni jinterrompu l-preskrizzjoni u jghatu fondament ghar-rinuzja interruttiva tacita tal-istess ghaliex meta d-debitur jippresta ruhu ghat-trattativi jirrikonoxxi s-sussistenza tal-pretensjonijiet.

Biex l-attijiet tad-debitur jigu nterpretati bhalarikonoxximent, jehtieg li jkunu univoci. Semplici kollokwji bejn kreditur u debitur ma jammontawx ghal rikonoxximent tad-dejn.

Ir-rikonoxximent, da parti tad-debitur, li jinterrompi l-preskirzzjoni jrid jirrizulta minn provi cari u univoci u li manifestament ikunu "inkompatibbli mal-volonta'tal-preskriventi li jikkontesta l-ezistenza u l-ezercizju tad-dritt".

In tema legali jigi osservat li l-ligi tistipula li "Tista' ssir rinunzja ghall-preskrizzjoni gia akkwistata" [Art.2108(2)] u fl-Artikolu sussegwenti tghid hekk: "(1) Ir-rinunzja ghall-preskrizzjoni tista' tkun espressa jew tacita; (2) Ir-rinunzja tacita tigi minn fatt li jissoponi l-abbandun tal-jedd akkwistat".

Ir-rinunzja lecita ghad-dekorriment tal-perijodu preskrittiv estintiv ta' l-azzjoni trid tirrizultaminn fatt li jippresupponi l-abbandun tad-dritt akkwistat. Il-volonta` tacita ghandha tkun certa daqs dik espressa, u ghalhekk ir-rinunzja trid tkun tali li ma thalli ebda dubju dwar l-intenzjoni li jigi abbandunat id-dritt akkwistat permezz tal-preskrizzjoni.

Fi kliem iehor ir-rinunzja ghall-preskrizzjoni trid tikun rizultat ta' attijiet jew fatti li ma jistghux jfissru jew jittiehdu b' haga ohra hlief bhala rinunzja jew ammissjoni. Fil-kaz ta' dubbju l-apprezzament ghandu jwassal ghall-konvinciment kontra r-rinunzja u mhux favur.

Skond id-defenizzjoni moghtija fl-Artikolu 1483tal-Kap.16 fis-sub inciz 2 "Il-jedd jitqies litigjuz meta jkun hemm kawza kkontestata fuq jekk hemmxdak il-jedd jew meta l-kreditu ma jkunx likwidu u jkun difficli li jigi likwidat" u fis-sub inciz 1, il-ligi tistipula li "Dak li kontra tieghu jkun gie cedut jedd litigjuz, jista' jehles mic-cessjonarju billi jaghtih lura l-prezz veru tac-cessjoni bl-ispejjez u bl-imghaxijiet meqjusa minn dak in-nhar li c-cessjonarju jkun hallas il-prezz tac-cessjoni."

Dan l-Artikolu jghati l-fakolta' ["jista'"] lid-debitur li jehles mid-debitu tieghu bil-procedura hemm kontemplata, izda gia la darba d-debitur ghazel it-triq tal-pagament, dik l-opzjoni ma tibqax miftuha ghalih, ghax tacitament izda univokament, huwa meqjus li jkun irrinunzja ghaliha - dan fuq ghazla tieghu stess.