03/10/2003

CIVIL COURT, FIRST HALL

SCIBERRAS PHILIP

FAVA EMANUEL vs MAMO JOHN PROF ET NOE

N/A

FINAL JUDGEMENT

FAVA EMANUEL vs MAMO JOHN PROF ET NOE - 1023/1994/1 - CIVIL COURT, FIRST HALL, MALTA

BEJGH, ACTIO REDIBITORIA U ACTIO AESTIMATORJA - BEJGH, AMMISSJONI TAD-DIFETT DA PARTI TAL-VENDITUR - BEJGH, DEFINIZZJONI TA` DIFETT - BEJGH, DIFETT APPARENTI - BEJGH, DIFETT MOHBI - BEJGH, RIKONOXXIMENT TAD-DIFETT MILL-VENDITUR IRID IKUN CAR, FORMALI, ESPLICITU U INKONDIZZJONAT - BEJGH, SERJETA` TAD-DIFETT MOHBI - BEJGH, SOSPENSJONI TAL-PERIJODU TA` DEKADENZA GHALL-EZERCIZZJU TAL-ACTIO REDIBITORIA JEW AESTIMATORIA - BEJGH, TERMINU GHALL-AZZJONI REDHIBITORIA U ESTIMATORIA HUWA TERMINU TA` DEKADENZA - BEJGH, TRATTATIVI BEJN IL-PARTIJIET MA JISSOSPENDIX IL-PERIJODU TA` DEKADENZA GHALL-EZERCIZZJU TAL-ACTIO REDIBITORIA JEW AESTIMATORIA - LIGI, RETROATTIVITA` TA`

F' materja ta' kompra-vendita l-ligi tippreciza l-obbligi tal-bejjiegh billi tiddetta illi dan ghandu zewg obbligi, jigifieri, "li jikkunsinna, u li jiggarantixxi l-haga mibjugha" (Artikolu 1378 tal-Kodici Civili).

Il-garanzija li l-venditur ghandu jaghti lix-xerrej ghad-difetti li ma jidhrux fil-haga venduta (Artikolu 1408 tal-Kodici Civili) takkorda lix-xerrej l-opportunita` jirrecedi mill-bejgh bl-azzjoni redibitorja jew b' dik "quanti minoris".

Issa biex jirnexxi f' din l-azzjoni tieghu, li riedet dejjem titmexxa "per via di azione", l-attur jenhtieglu jipprova dawn l-elementi bazici:-

(i) il-vizzju fl-oggett mixtri u fuq kollox li tali vizzju kien mohbi;

(ii) li dan il-vizzju kien wiehed serju u ta' certu gravita`;

(iii) li kien pre-ezistenti ghall-bejgh jew ezistenti fil-mument tal-bejgh;

Huwa tista' tghid principju assodat hafna illi biex il-vizzji jitqiesu redibitorji u allura produttivi ta' l-azzjoni analoga huwa mehtieg li tali vizji jkunu ta' certa gravita`, li l-mizura taghhom hija determinata mill-ligi fuq zewg kriterji, wiehedoggettiv konsistenti fl-inettitudni totali tal-haga ghall-uzu li ghalih tkun destinata, jew inkellafid-diminuzzjoni ta` tali uzu; l-iehor soggettiv konsistenti fl-intenzjoni tax-xerrej li kieku kienjaf bid-difett kien jaghzel li ma jixtrix l-oggett jew inkella kien joffri prezz anqas.

Il-vizzju huwa okkult (redibitorju) meta x-xerrej, b' diligenza ordinarja u wahdu ma jkunx jista' jiskopri d-difetti. Meta l-haga mibjugha timmanifesta ghax-xerrej ordinarjament attent difett jew traccili jindikaw l-ezistenza tad-difett, allura l-vizzju jkun wiehed apparenti. Il-gudikant ikun irid jaghmel apprezzament tac-cirkostanzi kollha tal-kaz fosthom dawk taz-zmien, tal-post u tal-persuni nvoluti.

Tezisti indiskutibilment konkordanza illi ghas-success ta' din ix-xorta ta' azzjoni, oltre l-prova tar-rekwiziti fuq delinejati, del resto prefissi wkoll bl-Artikolu 1424 tal-Kodici Civili, l-attur jehtieglu jipproponi din l-istess azzjoni tieghu fit-terminu stabbilit fl-Artikolu 1431 ta' l-istess Kodici. Inkella, jekk hu jhalli dak it-terminu ghaddej inutilment huwa jigi li rremedjabilment ippregudika d-dritt tieghu li jitlob dikjarazzjoni gudizzjarja li l-oggett komprat minnu kien affett minn difett mohbi.

Il-kontroversja li kienet tezisti fil-kazistika jekk dan it-terminu huwiex wiehed ta' preskrizzjoni jew ta' dekadenza ilha ormai li giet abbandunata. Huwa ormai benstabbilit illi dan it-terminu hu wiehed ta' dekadenza "b' mod li jekk l-azzjoni ma tigix esperita fi zmien dak ix-xahar l-istess tigi perenta";

Biex allura l-attur qua xerrej ikun jista' jsostni l-azzjoni tieghu wara d-dekors taz-zmien jehtieglu jipprova illi huwa fiz-zmien utili nforma lill-venditur bil-vizzju tal-haga, u li dan, f' dak iz-zmien, ipprometta li jiehu l-haga lura, jew almenu rrikonoxxa jew ma kkontrastax l-ezistenza tal-vizzju;

F'dan il-kuntest huwa rikonoxxut illit-trattativi ta' transazzjoni meta fihom il-venditur ma jirrikonoxxix il-vizzju ma jimportaw l-ebdaobbligazzjoni fil-venditur u ma joperawx biex isalvaw lill-kompratur minn dik id-dekadenza.

Dan appena premess ghandu jfisser illi una volta tivverifika ruhha d-dekadenza, l-akkwirent jista' jirrikupra d-dritt tieghu ghall-azzjoni in garanzija fil-kaz biss li l-venditur jirrikonoxxi l-ezistenza tad-difett jew dan addirittura jirrinunzja ghad-dekadenza nnifisha;

Ir-rikonoxximent da parte tal-venditur tal-vizzju fl-oggett mibjugh akkumpanjat mill-impenn ta' l-eliminazzjoni tad-difett jaghti lok ghall-obbligazzjoni awtonoma gdida, novattiva ta' dik l-obbligazzjoni originarja tal-garanzija ghall-vizzji okkulti;

Kwantu ghar-rinunzja din tista' tkun tacita, dezunta, per ezempju, minn weghda tar-riparazzjoni jew tas-sostituzzjoni tal-haga jew tar-restituzzjoni tal-prezz jewta' proposta tar-rizoluzzjoni konsenswali tal-kuntratt jew addirittura bil-kunsens da parte tal-venditur tal-verifika ta' l-oggett u ta' l-accertament tekniku tal-vizzju;

Fl-ahharnett, in tematat-terminu preskritt biex tigi esperita l-azzjoni ghandu jinghad illi "id-dies de quo" tad-dekorrenza tat-terminu stabbilit fis-subinciz (2) ghal-Artikolu 1431 huwa individwat fil-mument ta' l-iskoperta tad-difett. Skoperta li trid tkun effettiva u kompleta fis-sens li x-xerrej ikollu c-certezza objettiva, u mhux is-semplici suspett, tad-difett.

Ghall-finijiet ta' l-indagini dwar l-ezistenza u s-serjeta` tal-vizzju trid issir distinzjoni bejn il-konsegwenzi esterni tal-vizzju u l-konsistenza tieghu stess. Konsistenza li allura tifforma l-kawza ta' dik il-manifestazzjoni esterna. F'dan il-kaz kif apprezzat mill-perit tekniku din il-konsistenza kienet ghal kollox mankanti;

Huwa principju fundamentali fil-materja ta' l-obbligazzjonijiet illi minn jobbliga ruhu ghandu jaghmel dak li fuqu waqghet l-obbligazzjoni bil-buona fede kollha mehtiega skond il-ligi u skond ir-raguni, u l-Qrati ma jistghu qatt jaghtu appogg ghal min ikun irid jappilja ruhu ghal xi difett zghir li jkun hemm fil-materja ta' l-obbligazzjoni u b' hekk jasal fl-intent tieghu. Il-gurisprudenza u d-duttrina dejjem applikaw f' dawn il-kazijiet il-principju illi de minimis non curat praetor, meta l-Qorti tkun konvinta illi dik id-differenza hija tant zghira u insinjifikanti, almenu fil-koncezzjoni tal-partijiet, li tkun migjuba bhala semplici skuza biex tghin lil min irid ikun inadempjenti ghall-obbligazzjoni tieghu;

Hawnhekk tqajjem il-punt jekk l-estensjoni tat-terminu minn xahar ghal sitt xhur setax kellu effett retroattiv fuq azzjoni mibdija b'mod li l-azzjoni attrici setghet tigi salvata. Il-Qorti irriteniet illi id-dritt transitorju jipprovdi b' mod kategoriku u car illi anke fejn si tratta ta' ligijiet fiskali:

(a) dawn huma soggetti bhal ligi komuni ghall-principju tan-non-retroattivita`;

(b) li l-attijiet u trasferimenti huma regolati mil-ligi antika li tahtha jkunu gew kompjuti;

(c) li l-attijiet mibdija taht il-ligi antika li jestendu ruhhom taht il-gdida ghandhom ikunu imperanti minn din l-ahhar ligi;

(d) li fejn jezisti veru u proprju dritt kwezit kompjut taht il-ligi antecedenti, dan ghandu effikacja fih innifsu li jirrizisti ghall-applikazzjoni tal-ligi, anki fiskali, gdida, f' kaz ta' mutament tal-ligi anterjuri;

Il-promulgazzjoni ta' kull ligi tohloq immedjatament problemi ta' dritt transitorju li diversi drabi l-istessligi tipprova tirregola hija stess, imma, fi kwalunkwe kaz, iridu b' xi mod jigu konkordati mill-gudikant skond il-principji generali tad-Dritt. B'danakollu meta f' ligi li tohrog ma jkunx hemm klawsola retroattiva, u l-kliem taghha ma jkunx jimporta retroattivita`, dik il-ligi ma ghandhiex ikollhaeffett retroattiv, lanqas jekk tkun materja ta' interess jew ordni pubbliku;