Summary
L-eccezzjoni tal-gudikat ghandha bhala sisien taghha (a) l-interess pubbliku, u (b) hija mahsuba biex thares ic-certezza tal-jeddijiet li jkunu gew definiti b'sentenza, (c) li tbieghed il-possibilita'ta' decizzjonijiet li jmorru kontra xulxin, u (d) li taghlaq il-bieb li kwestjonijiet definiti jibqghu jinfethu bi hsara tal-jeddijiet stabbiliti b'sentenza li tkun diga' nghatat dwar dik il-vertenza. Illi minhabba l-fatt li dik l-eccezzjoni timmira li twaqqaf azzjoni li tkun altrimenti jisthoqqilha tigi meqjusa minn qorti, l-eccezzjoni tal-gudikat ghandha tkun ta' interpretazzjoni dejqa, tant li, f'kaz ta' dubju, il-gudikant ghandu jsib kontra dik l-eccezzjoni. Sentenza li tkun konfermata jewli minnha ma jigix intavolat appell issir, pero', irrevokabbli. In principju jinghad illi, jekk bejnit-talbiet tat-tieni kawza u dak li gie deciz fl-ewwel kawza jkun hemm kontradizzjoni u impossibilita' ta' ko-ezistenza, allura jirrikorri r-rekwizit tal-istess meritu.
L-elementi tal-gudikathuma eadem personam, eadem res u eadem causa petendi.
Hu maghruf li, ghalkemm ma jistax jigieccepit il-gudikat fid-difett tar-rekwizit tal-identita' tad-domandi, il-gudikat hu valevoli biex jiddefinixxi d-domanda sussegwenti li, ghalkemm mhux identika ghal dik definita bil-gudikat, tkun fondata fuq l-istess `ratio petendi'; u hemm lok ghall-eccezzjoni tal-gudikat anke meta l-meritu tal-kawza, ghalkemm distint minn dak tal-kawza ta' qabel, jifforma parti mill-istess haga, jekk il-punt kontrovers ikun l-istess; u ghalkemm, biex jista' jigi nvokat il-gudikat hemm bzonn l-identita' tal-oggett, din l-identita' ma hemmx bzonn tkun assoluta, basta li jkun hemm identita' fuq il-punt kontrovers, jew l-oggett fit-tieni citazzjoni jidhol bhala parti integrali tal-oggett aktar ampju dedott fl-ewwel citazzjoni.
Il-gudikat ma jintilifx bl-introduzzjoni ta' persuna ohra fil-kawza li l-presenza taghha ma tkunx strettament necessarja.
Huwa principju generali li l-gudikat jolqot ukoll eccezzjonijiet u argumenti li setghu gew sollevati f'gudizzju precedenti. Jekk parti, f'kawza precedenti titlob l-inforzar ta' kuntratt u tinghata sentenza a bazi ta' dak il-kuntratt, il-validita' ta' dak il-kuntratt ma tistax tigi diskussa f'gudizzju iehor. Darba kuntratt jigi invokat f'kawzau impoggi bhala l-bazi ta' dik l-azzjoni, kwalunkwe difisa li jista' jkollha effett li tinewtralizza jew twaqqa' dak il-kuntratt, (bhal, per ezempju, li l-parti l-ohra mhux proprjetarja u ma tistax tittrasferixxi titolu tajjeb), kellha tigi sollevata f'dak il-gudizzju, u darba li l-Qorti taghti effett lil dak il-kuntratt u tordna l-ezekuzzjoni tieghu, ma jistax, f'gudizzju iehor, jingiebu argumenti jew jitressqu provi bil-hsieb li jigi distrutt dak il-gudikat.
Jekk sentenza la tigi appellata u lanqas ritratta, tghaddi in gudikat b'mod li ma tkunx tista' tigi attakkata u hija rrevokabbli. L-interess tal-ordni pubbliku u c-certezza li taghti sentenza jigu menomati jekk kawza tkun tista' dejjem tinfetah mill-gdid fuq allegazzjoni li, min tilef, "skopra" xi fatt jew prova gdida! Jekkdan ikun premess, kull kawza tkun tista' terga' tinfetah, ghax zgur li l-parti telliefa tkun fi grad takkwista xi xhud, argument jew fatt iehor gdid. Taht certi cirkostanzi, l-ligi stess tippermettis-smiegh mill-gdid ta' kawza f'kaz ta' provi godda, izda dan tista' taghtih biss fil-limiti tal-procedura ta' re-trattazzjoni, u mhux b'mod iehor.
Sentenza li tinterpreta titolu determinat jewtistabilixxi l-effikacja tieghu, ghalkemm b'effett limitat, taghmel stat ta' haga gudikata bejn il-partijiet kontendenti anki b'effetti mhux espressament inkluzi fil-gudizzju.
Il-procedura ta'"restitutio in integrum", kienet tezisti fil-ligi antika ta' pajjizna, u l-Qrati taghna kienu jhossu li kellhom d-diskrezzjoni biex, f'cirkustanzi specjali, ihassru jew jimmodifikaw sentenza li ghaddiet in gudikat. Dan huwa poter li kien vestit fil-Praetor Ruma, u l-Imhallef taghna kienu jikkunsidraw li kellhom l-istess poteri u fakultajiet li kellu dan l-ufficjal; dan ir-rimedju, kien fil-fatt,uzat biex tithassar sentenza meta l-gudikat kien ihoss li, fic-cirkustanzi specjali tal-kaz, hekk kien jixraq.
Meta fis-seklu dsatax, gie promulgat il-Kodici ta' Procedura, dan ir-rimedju ma giex inkorporat fil-Kodici l-gdid, u giet, minflok, regolata s-sistema ta' ritrattazzjoni. B'din l-ahhar procedura, sentenza li ghaddiet in gudikat tista' wkoll tigi mhassra, izda biss f'cirkustanzi partikolari specifikati fl-istess Kodici, u basta l-azzjoni ssir f'terminu preskritt u bil-procedura appozita. Il-Legislatur, donnu, ma riedx li sentenza definittiva tkun tista' tigi mhassra fi kwalunkwezmien jew ghal kwalunkwe raguni li jkun lest jaccetta l-gudikant; ic-cirkustanzi li jistghu jwasslughat-thassir tas-sentenza, ma baqghux aktar fid-diskrizzjoni tal-gudikant (li seta' jaccetta jew majaccettax cirkustanza partikolari skond kif jidhirlu hu li kien gust), izda gew definiti b'mod oggettiv fil-ligi.
Nonostante din il-bidla, kien hawn, pero' min baqa' jahseb li l-istitu ta' ritrattazzjoni ma ssosstitwix l-istitut antik ta' "restitutio in integrum", u dan peress li l-Kodici ta' Procedura l-gdid, ghalkemm ma jirreferix ghal dak l-istitut, ma jhassrux espressament.
Madanakollu illum huwa konsistentement ritenut li r-rimedju tar-restituzzjoni in integrum bhala istitutindipendenti ta' impunjazzjoni ta' sentenzi definittivi ghandu jitqies li gie abbolit meta, fis-sistema tal-ligi taghha, gie organizzat l-istitut tar-ritrattazzjoni.
Il-ligi procedurali tistabilixxi tassattivament ir-rimedji tal-appell u tar-ritrattazzjoni biex jigu mpunjati sentenzi; m'huwiex konsentit li jigu adottati xi rimedji ohra oltre dawk dettati mil-ligi. Il-kuncett tar-restitutioin integrum m'huwiex aktar accessibbli f'cirkosntazi bhal dawn sa mill-pomulgazzjoni tal-Kodici ta'Organizazzjoni u Procedura Civili u bl-Ordinanza numru XI tal-1856 li ntroduca l-istitut ta' ritrattazzjoni.
Illum, jista' jizdied, hemm rimedju iehor biex tigi mhassra sentenza definittiva, barra mir-rimedji ndikati ta' appell u ritrattazzjoni, u dan bil-procedura ta' rikors Kostituzzjonalimeta jkun allegat ksur tad-drittijiet fundamentali tal-bniedem.
Kull sentenza li tinghata ghandha tigi esegwita fit-termini precizi taghha, u ma tistax tigi esegwita b'mod iehor. Iz-zmien ta' l-ezekuzzjoni ta' sentenza hu, pero', fid-diskrezzjoni tal-kreditur tal-obbligazzjoni, u dan jista' jaghzel hu meta jinsisti ghall-esekuzzjoni. Ovvjament, il-kreditur ma jistax jichad lid-debitur id-dritt li dan jonora l-obbligazzjoni f'terminu qasir wara s-sentenza.
In-Nutar li jippublika l-att m'ghandux jidhol fi kwistjonijiet ta' titolu jew provenjenza tal-proprieta', u lanqas m'ghandu jivverifika jekk il-proprieta' hijiex milquta b'ipoteki jew b'xi privilegg, ghax tali ricerka mhux biss tezorbita l-funzjoni tieghu, izda hu ghandu ordni mill-Qorti biex jippubblika l-att, u hekk ghandujaghmel. Jekk ikun hemm xi problemi dwar titolu jew djun li jolqtu l-proprieta', kien dmir tal-partijiet li jissollevaw dawn il-kwistjonijiet fil-kawza fejn gie mitlub l-ezekuzzjoni tal-konvenju; darba, pero', li l-Qorti ordnat il-pubblikazzjoni tal-att, in-Nutar ghandu jipprocedi u jara bis li r-rekwiziti procedurali li l-ligi titfa' obbligu fuqu, bhala ufficjal pubbliku, biex iharishom, ikunu,fil-fatt imharsa. Ghall-bqija, in-Nutar m'ghandux jidhol fil-meritu tal-kontenut tal-kuntratt, izdajipprocedi kif ordnat il-Qorti u skond it-termini tas-sentenza tal-istess Qorti. Il-ligi ta' bejgh tipprovdi hi stess protezzjoni ghax-xerrej, billi tipprovdi il-garanziji ta' pacifiku pussess u kontra difetti latenti, u l-venditur, anke f'kaz ta' tpartit, hu tenut b'dawn il-garanziji, sakemm ma gewx espressament eleminati mill-partijiet fuq il-konvenju, li ma jidhirx li hu l-kaz.
