Fil-Qosor
Fil-konsiderazzjoni tal-kuncett tal-legittima difiza huwa appena necessarju jinghad li rekwizit indispensabbli ghad-diriment tal-legittima difiza hija l-inevitabbilita', meta l-akkuzat "cannot escapethough he would" bil-korollarju li ma nistghux nitkellmu dwar legittima difiza jekk l-akkuzat "wouldnot escape though he could.
I l-gustifikazzjoni tal-legittima difiza timplika li:
Id-deni li jigi repellit mill-agenti jkun ingust fil-kawza tieghu u l-attakk ta' l-assalitur ikun ingust u illegittimu u ghalkemm dan irid jigi rigwardat fis-sens intrinsiku u mill-impressjoni soggettivali jircievi l-vjolentat eppure min bl-imgieba u kontenju tieghu, ikun kawza mmedjata qabel ma jinstab fil-perikolu ma jikkompetilux li jkollu l-impunita` pjena jew shiha;
Id-deni jrid ikun attwali u prezenti filwaqt tar-reazzjoni; u fl-ahharnett li
Id-deni jkun inevitabbili l-ghaliexbla ma jkun hemm in-necessita` tad-difiza r-reazzjoni ta' min igib 'il quddiem il-"feci sed jure feci" ma jistax jghid li jkun ipprova l-legittimita` ta' l-att 'per se' antiguridiku tieghu. Jinghad imbaghad li huwa accertat fid-Dottrina li d-deni minaccjat u l-perikolu sovrastanti jridu jkunu ta' gravita` u bejniethom (deni minn banda u perikolu minn naha l-ohra) il-fatt tar-reazzjoni estrinsikatabiex l-istess deni jigi evitat irid ikun hemm proporzjonalita`."
Mhux kull min 'jagixxi biexjiddefendi ruhu' necessarjament jista' jinvoka l-legittima difiza. Il-ligi titkellem car dwar il-'bzonn attwali tad-difiza legittima' ta' dak li jkun jew ta' haddiehor. Kemm fid-dottrina kif ukoll fil-gurisprudenza taghna hu ormaj stabbilit li biex wiehed jista' jinvoka din l-iskriminanti l-aggressjoni subita trid tkun ingusta, gravi w inevitabbli. L-element tal-inevitabilita` jigi nieqes meta wiehed, minflok ma jevita l-inkwiet ossia l-glied li jara gej meta dan ikun jista' b'mod ragjonevoli jigi hekk evitat, imur minghajr raguni valida jaffrontah b'mod li jipprecipita huwa stess il-konfrontfiziku.
Is-subartikolu (1) tal-artikolu 501 tal-Kapitolu 9 tal-Ligijiet ta' Malta jipprovdili:-
"(1) Fuq appell kontra dikjarazzjoni ta' htija l-Qorti ta' l-Appell Kriminali ghandha tilqa' l-appell -
jekk jidhrilha li l-appellant kien gie misjub hati hazin fuq il-fatti tal-kawza; jew
jekk jidhrilha li kien hemm irregolarita` matul il-kawza, jew kien hemm interpretazzjoni jew applikazzjoni zbaljata tal-ligi, li seta' kellha influwenza fuq il-verdett:
Izda l-qorti tista', minkejja li tkun tal-fehma illi l-punt imqajjem fl-appell skond il-paragrafu (b) jista'jkun deciz favur l-appellant, tichad l-appell jekk tqis illi ma saret ebda amministrazzjoni hazina tal-gustizzja".
Ghalkemm il-ligi taghna fl-artikolu 501(1) (b) tal-Kodici Kriminali (Kap 9) juza il-kliem "irregolarita` tul il-kawza" , din l-irregolarita` trid tkun wahda materjali, u cioe`, ta' certa portata. Dan jemergi mill-kliem l-iehor li l-istess artikolu juza u cioe` "li seta' kellhainfluwenza fuq il-verdett". Din hi ukoll il-posizzjoni kif tirrizulta mill-gurisprudenza, minn fejnjidher car li il-qrati taghna dejjem hadu l-linja li l-irregolarita` lamentata trid tkun wahda materjali biex twassal ghat-thassir tal-verdett."
Illi principju iehor ta' importanza huwa, li fejn hu possibbli, l-irregolarita` ghandha tirrizulta mill-verbali tal-atti processwali u li fejn kienpossibli ghad-difiza li tirregistra l-opposizzjoni taghha dan tkun ghamlitu.
F'dan l-ezercizzju t-test huwa jekk effettivament jistax jinghad li minkejja l-mankanza jew mankanzi li setghu jirrizultaw li saru fil-kors tal-guri, hemmx b'dan kollu kaz qawwi bizzejjed kontra l-appellant biex gurija ragonevoli, proprjament diretta, kienet xorta wahda tasal ghad-dikjarazzjoni ta' htija.
Essenzjalment, ghalhekk, fil-verita` hemm konvergenza bejn dan l-aspett ta' "miscarriage of justice"u dak ta' jekk l-appellant giex misjub hati hazin fuq il-fatti tal-kawza.
Fil-kamp kriminalihuwa l-oneru tal-prosekuzzjoni li tipprova l-akkuza taghha kontra l-akkuzat 'beyond reasonable doubt,'. Min-naha l-ohra d-difiza, msahha bil-presunzjoni tal-innocenza tal-akkuzat, tista' tibbaza u/jewtipprova l-kaz taghha anke fuq bilanc ta' probabbilita`, jigifieri jekk huwa probabbli li seta' gara dak li gie rrakkuntat mill-akkuzat kif korroborat mic-cirkostanzi jew le.
Dan ifisser li l-prosekuzzjoni ghandha l-obbligu li tipprova l-htija tal-akkuzat oltre` kull dubbju dettat mir-raguni u f'kaz li jkun hemm xi dubbju ragonevoli, il-prosekuzzjoni tigi kunsidrata li ma ppruvatx il-kaztaghha ta' htija u ghalhekk il-Qorti hija obbligata li tillibera.
Il-grad ta' prova li trid tilhaq il-prosekuzzjoni hu dak il-grad li ma jhalli ebda dubbju dettat mir-raguni u mhux xi grad ta'prova li ma jhalli ebda ombra ta' dubbju. Id-dubbji ombra ma jistghux jitqiesu bhala dubbji dettatimir-raguni. Fi kliem iehor dak li l-gudikant irid jasal ghalih hu li, wara li jqis ic-cirkostanzi ul-provi kollha, u b'applikazzjoni tal-buon sens tieghu, ikun moralment konvint minn dak il-fatt li trid tipprova l-prosekuzzjoni.
L-Artikolu 465 tal-Kapitolu 9 tal-Ligijiet ta' Malta jghid illi:-
"Meta l-akkuza u d-difiza jaghlqu l-parti taghhom, l-imhallef jaghmel Indirizz lill-guri,li bih ifissirlu x-xorta u l-elementi tar-reat migjub fl-att ta' l-akkuza, kif ukoll kull punt iehortal-ligi li f'dak il-kaz partikolari jkollu x'jaqsam mad-dmirijiet tal-guri, u jigbor fil-qosor, bil-mod li jidhirlu mehtieg, ix-xiehda tax-xhieda u l-provi li jkunu marbutin maghhom, ifisser lill-guri s-setghat li ghandu fil-kaz partikolari, u jaghmel kull osservazzjoni ohra li tiswa biex tregi uturi lill-guri kif ghandu jaqdi sewwa d-dmirijiet tieghu".
Fit-termini tal-artikolu 465 tal-Kodici Kriminali (Kap 9) il-funzjoni tal-Imhallef fil-guri fl-istadju tal-Indirizz, hija li jfisser lill-guri x-xorta u l-elementi tar-reat migjub fl-Att ta' l-Akkuza, kif ukoll kull punt iehor tal-ligi li f'dak il-kaz partikolari jkollu x'jaqsam mad-dmirijiet tal-guri, u li jigbor fil-qosor, bil-modli jidhirlu mehtieg, ix-xiehda tax-xhieda u l-provi li jkunu marbutin maghhom, ifisser lill-guri s-setghat li ghandu fil-kaz partikolari, u jaghmel kull osservazzjoni ohra li tiswa biex triegi u turilill-guri kif ghandu jaqdi sewwa d-dmirijiet tieghu.
Huwa evidenti illi dak li huwa l-aktarimportanti f'dak li jiddisponi dan l-artikolu f'dan ir-rigward huwa l-principju bazilari ta' ekwita`u gustizzja li ghandu jirregola l-materja tal-Indirizz u del resto tal-process kriminali kollu kemmhu, u cioe`, li l-gurati ghandhom jitpoggew fl-ahjar posizzjoni possibli, kemm ghal dik li hi ligi,kif ukoll ghal dawk li huma fatti, biex ikunu jistghu jaslu ghal verdett b'serenita` u bl-inqas komplikazzjonijiet u konfuzjoni possibbli, u fuq kollox li l-istess Indirizz ikun bilancjat b'mod li l-gurati jkunu konxji l-ewwel u qabel kollox, li huwa l-istess Imhallef li huwa bilancjat fir-rigwardtal-htija o meno tal-akkuzat u li ma jkunx wera preferenza jew aktar importanza lejn naha jew ohra.
Huwa evidenti li dan il-principju bazilari ta' "fairness" jigi stultifikat u znaturat jekk l-Indirizz ikun ixaqleb lejn il-htija tal-akkuzat jew jekk it-tezi tad-difiza ma tinghatax l-importanza li tkun timmerita jew tinghata indebitament iktar importanza lit-tezi tal-prosekuzzjoni jew finalment jekk l-Indirizz ihalli lill-gurati nieqsa minn dak li hu essenzjali li jkunu jafu biex ikunu jistghu jaslu ghal verdett b'certa serenita`.
Ghalkemm wiehed jista' jinnota li l-Ligi taghna fl-artikolu 465 tal-Kodici Kriminali (Kap 9) ma tghidx espressament li l-Imhallef li jippresjedi l-guri ghandu jpoggi il-kaz tad-difiza lill-guri, dan hu implicitu f'dak li tghid il-ligi u del resto fil-kuncett kollu tal-Indirizz u anki biex din il-Qorti ma thallix dubbju fuq dan.
Meta wiehed jitkellem fuq id-dritt tal-akkuzat li jkollu il-kaz tieghu espost soddisfacentement lill-guri, essenzjalment qed jitkellem fuq zewg necessitajiet: l-ewwel, li l-linja difensjonali addottata tigi ribadita u spjegata lill-gurati b'mod li jifhmuha u t-tieni li ssir riferenza ghall-fatti principali, cioe` ghall-provi saljenti, skond ma c-cirkostanzi ikunu jirrikjedu. Fil-fatt dawn m'humiex hlief iz-zewg nahat tal-istess munita u jikkomplimentaw lil xulxin. Effettivament meta l-artikolu 465 jirrikjedi li jkun hemm sommarju tal-provi m'hu qed ighid xejn aktar hlief li l- Imhallef ghandu jesponi lill-gurati it-tezijiet rispettivi tal- prosekuzzjoni u tad-difiza.
Kwantu jirrigwarda s-sommarju tal-provi, diretti u indiretti, li ghalih jirriferi l-artikolu 465, hu evidenti li l-ligi hija konxja li din in-necessita' hija relattiva u hi mehtiega fil-grad li l-kaz partikolari jkun jirrikjedi.Tant hu hekk, li ghalkemm id-dover tas-sommarju qieghed hemm, l-Imhallef hu moghti mill-istess ligid-diskrezzjoni jara hu fic-cirkostanzi x'inhu mehtieg.
Il-Ligi ghal dak li hu sunt tal-provi thalli fid-diskrezzjoni assoluta tal-Imhallef li jkun qed jippresjedi il-guri li jiddeciedi x'inhumehtieg fic-cirkostanzi tal-kaz u dan ghal ragunijiet ovvji. Fl-ewwel lok jinghad li bejn per ezempju guri li jkun ha hafna zmien u li allura jista' jkun jirrikjedi sunt li jirrinfreska il-memorja uguri bhal dak in ezami li jkun ha ftit granet hemm diga differenza intrinsika. Inoltre minhabba il-fatt li l-provi huma settur li jridu jgharbluh u jiddeciduh il-gurati biss, hu imperattiv li jithallaf'idejn l-Imhallef sedenti jiddeciedi kemm u safejn ghandu jidhol fil-provi specjalment tenut konttal-perikoli inerenti ghal tali ezercizzju li jista' jinfluwenza lill-guri li jattribwixxi importanza akbar ghal certi provi milli ghal ohrajn li ma jissemmewx fl-Indirizz.
Is-sommarju jrid ikun bilancjat u kull difiza li mhux semplicement immaginarja jew spekulattiva, partikolarment f'kaz ta' omicidju, trid tigi esposta lill-gurija. L-Imhallef jista' jikkumenta dwar difiza li mhix konvincenti.
Anke jekk mill-apprezzament tal-provi li taghmel il-Qorti ta' l-Appell hi tasal ghal xikonkluzjoni diversa minn dik milhuqa mill-gurati, hi ma tiddisturbax dik id-diskrezzjoni ezercitatamill-gurati fl-apprezzament tal-provi w tirrimpjazzaha b' taghha, kemm-il darba jkun evidenti ghaliha li l-gurati ma kinux ghamlu apprezzament manifestament hazin tal-provi, u setghu, ghalhekk, ragjonevolment u legalment jaslu ghall-konkluzjoni li jkunu waslu ghaliha in bazi tal-provi li kellhom quddiemhom. Effettivament, kif dejjem jinghad, mhux lecitu ghall-Qorti ta' l-Appell li tinvadi t-territorju li l-ligi tirrizerva ghall-gurati hlief meta l-verdett minnhom milhuq ikun manifestament zbaljat fis-sens li ebda gurija ma setghet ragjonevolment tasal ghalih. Jigifieri, irid ikun in kontradizzjoni manifesta w assoluta ghal dak kollu li jirrizulta mill-process b' mod illi ma hemmx mod iehorhlief li l-verdett milhuq jigi eskluz bhala assolutament infondat.
