02/11/2001

CONSTITUTIONAL

SAID PULLICINO JOSEPH, AGIUS CARMEL A., CAMILLERI JOSEPH D.

CIANTAR EMANUEL vs KUMMISSARJU TAL-PULIZIJA

N/A

FINAL JUDGEMENT

CIANTAR EMANUEL vs KUMMISSARJU TAL-PULIZIJA - 701/1999/1 - CONSTITUTIONAL, MALTA

DRITTIJIET FONDAMENTALI TAL-BNIEDEM, ARTIKOLU 469A TAL-KAP. 12 TAL-LIGIJIET TA` MALTA - DRITTIJIET FONDAMENTALI TAL-BNIEDEM, NON EZAWRIMENT TA` RIMEDJI ORDINARJI - DRITTIJIET FONDAMENTALI TAL-BNIEDEM, PROCEDURI KRIMINALI - DRITTIJIET FONDAMENTALI TAL-BNIEDEM, QBID TA` PROPRJETA` DA PARTI MILL-PULIZIJA - DRITTIJIET FONDAMENTALI TAL-BNIEDEM, STHARRIG TA` GHEMIL AMMINISTRATTIV

Ir-rimedju taht l-Att dwar il-Konvenzjoni Ewropea huwa rimedju straordinarju. Dan ir-rimedju jinghata biss meta l-ligi ordinarja ma tkunx bizzejjed biex thares id-drittijiet ta' l-individwu u ghalhekkl-istat ikun naqas fid-dmir tieghu li jhares dawn id-drittijiet. Ir-rimedji taht il-ligijiet ghall-harsien tad-drittijiet fondamentali jinghataw biss f'dawk ic-cirkostanzi straordinarji, u jkun qed jitwaqqa` s-siwi ta' dawk id-dispozizzjonijiet jekk jigu uzati fejn rimedju taht il-ligi ordinarja jkun tajjeb u bizzejjed.

Meta l-art. 469A tal-Kap. 12 ighid illi l-qorti, fil-kompetenza ordinarja civili taghha, ghandha gurisdizzjoni biex tistharreg dwar l-eghmil imsemmi f'dak l-artikolu "hlief hekk kif provdut mod iehor bil-ligi", ma jridx ifisser li fejn l-eghmil jista' jigi mistharreg kemm taht il-kompetenza civili kif ukoll taht dik kostituzzjonali, mela l-kompetenza kostituzzjonali ghandha tigi preferuta. It-tifsira hi li l-qorti fil-kompetenza civili ghandha gurisdizzjoni hlief fejn il-ligi tnehhilha dik il-gurisdizzjoni, u r-regola tibqa' li fejn jista' jinghata rimedju tajjebu bizzejjed mil-qorti fil-kompetenza civili mela ma hemmx ghalfejn isiru l-proceduri straordinarji bhal dawk tallum.

L-eghmil ta' l-amministrazzjoni jista' jikser il-Kostituzzjoni taht diversiaspetti u mhux biss taht l-aspett ta' vjolazzjoni ta' jedd fondamentali kif protett fil-Kostituzzjoni u fil-Konvenzjoni. Is-subinciz (a) ta' l-inciz (1) ta' l-artikolu 469 (A) jaghti lill-Qrati tal-Gustizzja ta' kompetenza civili gurisdizzjoni biex jistharrgu l-validita' ta' eghmil amministrattiv meta "l-eghmil amministrattiv jikser il-Kostituzzjoni".

Il-principju kellu dejjem ikun illi l-kompetenza kostituzzjonali u l-kompetenza civili kellhom jibqghu separati u distinti anke ghaliex ir-rikors taht kull kompetenza hu regolat bi proceduri appositi b'finalita' ta' rimedju mhux dejjem identiku. Kif gia gie rilevat f'gudikati ohra, ir-rimedju taht l-artikolu 469A taht certu aspetti kienwiehed limitat waqt li l-Qorti Kostituzzjonali ma kellha ebda limitu fl-ghazla tar-rimedju xieraq lisetghet takkorda.

L-eghmil amministrattiv jista' jikser il-Kostituzzjoni fir-rigward ta' hafna jeddijiet tutelati fiha li ma humiex dawk protettivi tal-jeddijiet fondamentali. F'dawn il-kazijiet kollha, is-subinciz (1)(a) tal-Artikolu 469A isib applikazzjoni mmedjata. Fejn mill-banda l-ohral-agir amministrattiv ikun allegatament leziv tal-jeddijiet fondamentali, d-domanda kellha tkun jekkl-allegata vjolazzjoni kenitx jew le koperta taht il-ligi ordinarja. Ma hemmx ghalfejn jinghad illif'dan il-kaz min jesegwixxi l-eghmil amministrattiv jitpogga fl-istess livell bhac-cittadin privat.Indubbjament infatti bhala regola, kull attivita' u azzjoni ta' l-individwu huma bhala regola gvernati mil-ligijiet ordinarji anke fejn dawn jilledu l-jeddijiet fondamentali. Fejn dawn il-ligijiet jaghtu rimedju ghal-lezjoni - u fost dawn il-ligijiet kellu jitqies l-artikolu 469A tal-Kap 12 - individwu kellu l-ewwel jirrikorri ghar-rimedju ordinarju quddiem it-tribunali ordinarji qabel ma jirrikorri finalment ghar-rimedju straordinarju quddiem il-Qorti Kostituzzjonali.

Il-Qrati kollha kellhom jassiguraw l-osservanza tal-Kostituzzjoni u kellhom japplikaw il-ligijiet ordinarji fid-dawl tad-disposizzjonijiet taghha. Kif l-istess kellhom l-obbligu illi japplikaw dan il-principju fir-rigward tal-Konvenzjoni Ewropeja li hi parti mid-dritt ordinarju tal-pajjiz.

Il-gurisprudenza ta'din il-Qorti f'tentattiv biex tirrikoncilja dan l-inciz (1)(a) ta' l-artikolu 469A tal-Kap 12 u ta'l-artikolu 46 tal-Kostituzzjoni fejn si tratta ta' lezjonijiet tad-drittijiet fundamentali, jidherli tiffavorixxi interpretazzjoni bazata fuq l-effettivita' tar-rimedju fis-sens illi rikors kostituzzjonali kellu jkun accessibbli f'dawk il-kazijiet fejn ir-rimedju effettiv ghal-lezjoni subita ma setax jinghata taht l-artikolu 469A. Interpretazzjoni din mhux ghal kollox linejari u ma kenitx nieqsaminn diffikolta' interpretattiva. Mill-banda l-ohra, ta' min ifakkar illi jidher illi l-legislaturoriginarjament intenda li, bl-introduzzjoni ta' l-inciz (1)(a) ta' dan l-artikoli, jintroduci u jimponi terminu ta' dekadenza ta' sitt xhur li fih setghet tigi avanzata allegazzjoni ta' jeddijiet protetti bil-Kostituzzjoni inkluzi, forsi, ukoll dawk fondamentali, tant illi originarjament l-inciz (3)ta' dak l-artikolu kien japplika wkoll ghall-inciz (1)(a). Eventwalment u fortunatament wara kontestazzjoni, il-legislatur gie konvint jelimina dan il-perjodu preskrittiv in kwantu japplika ghal eghmil amministrattiv li jikser il-Kostituzzjoni u dana bl-Att IV ta' l-1998. L-emenda pero' bl-ebda modma ccarat il-konflitt apparenti bejn il-kompetenza civili u l-kompetenza kostituzzjonali.

It-tifsira hi li l-Qorti fil-kompetenza civili ghandha gurisdizzjoni hlief fejn il-ligi tnehhilha dikil-gurisdizzjoni u r-regola tibqa' li fejn jista' jinghata rimedju tajjeb u bizzejjed mill-Qorti fil-kompetenza civili mela ma hemmx ghalfejn isiru proceduri straordinarji ta` natura kostituzzjonali.Dan naturalment salv dejjem il-principju illi r-rimedju mill-Qorti fil-kompetenza civili kellu jinghata biss bl-applikazzjoni tal-ligi u tar-regoli ta' dritt applikabbli fil-kamp tad-dritt civili.

Jekk l-eghmil ta' l-intimat f`kawza kostituzzjonali jista' jitqies bhala "eghmil amministrattiv"maghmul minn "awtorita' pubblika" ghall-ghanijiet tal-artikolu 469A, dan ifisser li r-rikorrent seta' talab rimedju taht il-ligi ordinarja ghax jekk qed ighid li l-eghmil huwa bi ksur tad-dritt tieghu ta' proprjeta' mela jkun ukoll "jikser il-Kostituzzjoni" ghax id-dritt ta' proprjeta' huwa mharesukoll taht l-art. 37 tal-Kostitiuzzjoni ta' Malta.

Ikun ukoll "imur mod iehor kontra l-ligi"ai termini tal-Artikolu 469A(1)(b)(iv) jekk ikun bi ksur ta' l-Att dwar il-Konvenzjoni Ewropea, u dan ukoll jaghti lill-qorti s-setgha li tistharreg dwaru fil-kompetenza ordinarja taghha. Il-Konvenzjoni hija parti mil-ligi taghna, u eghmil bi ksur taghha hu eghmil li jmur kontra l-ligi.

Jekkil-qbid tal-proprjeta' da parti tal-pulizija jkun sar fil-kuntest ta' gbir ta' prova biex issostniakkuza kontra persuna indizjata bil-kommisjoni ta' rejat anke jekk mhux formalment akkuzata bih quddiem Qorti, dak il-qbid seta' jitqies li kien parti mill-process gudizjarju kontra dak l-individwu. F'dawn ic-cirkostanzi l-individwu seta' jinvoka il-protezzjoni tal-Konvenzjoni Ewropeja ghall-jeddijiet fondamentali tieghu.

Mill-banda l-ohra pero', sakemm il-qbid ikun sar mill-pulizija unikament ghall-ghan ta' investigazzjoni fil-kors normali ta' l-ezekuzzjoni tad-doveri taghhom minghajr ma jkun hemm persuna indizjata in kommissjoni tar-rejat, tali qbid ma setghax jinghad li jkun sar fil-kors tal-process kriminali u konsegwentement ma setax jintlaqat mid-disposizzjonijiet protettivi tal-jeddijiet fondamentali fil-Konvenzjoni. Il-frazi allura "ghall-ghanijiet tal-proceduri kriminali"tehtieg definizzjoni biex tigi ristretta proprju ghal dawk il-kazijiet fejn il-proceduri kriminali ikunu diga' identifikati u identifikabbli u ser jittiehdu fil-konfront ta' l-individwu li jkun sofral-qbid tal-possedimenti tieghu. Il-fatt li l-Pulizija esegwiet il-qbid in kwistjoni, bl-ebda mod makien ifisser illi l-appellant kien necessarjament involut fir-rejati ravvizati mill-Pulizija Ezekuttiva jew li kien l-awtur taghhom. Persuni ohra (u dan barra hu) setghu kienu involuti fil-kommissjonita' dawn ir-rejati fosthom l-importatur tal-vettura, il-venditur taghha, min ghamel it-tiswijiet fiha, u min biegh l-ispare parts.

Sakemm allura l-Pulizija Ezekuttiva ma tkunx ikkonkludiet l-investigazzjoni taghha u ma tkunx identifikat il-persuna li fil-fehma taghha kellu jigi akkuzat bir-rejat u ma tkunx b'xi mod notifikat lil dik il-persuna b'dik ic-cirkostanza, ma setghax jinghad li kien hemm persuna "akkuzata b'rejat" ghall-fini ta' l-artikolu 6 (1) tal-Konvenzjoni Ewropeja.

Allura fil-waqt li hu veru illi l-process kriminali ghall-ghanijiet tad-disposizzjonijiet ghall-harsien tad-drittijiet fondamentali ma jitqiesx li beda biss kif tinhareg l-akkuza formali, u seta' jitqies li kien inbeda ukoll qabel ma kien tinhareg l-akkuza ghaliex tkun materjalment inbidlet is-sitwazzjoni tal-persuna eventwalment akkuzata bir-rejat, kien mehtieg li jsir l-ezercizzju ta' l-ezami tal-provi biex jigi stabbilit meta u jekk kienx attwalment avvera ruhu dak it-tibdil. Altrimenti wiehed ikun qieghed jissogra illi kull investigazzjoni maghmula mill-Pulizija Ezekuttiva ikollha titqiesli tkun saret "fil-kuntest ta' process kriminali" u ma setghet allura qatt titqies li tkun "eghmilamministrattiv".

Il-protezzjoni konvenzjonali ta' persuna akkuzata b'rejat kriminali moghtija bl-artikolu 6(1) tal-Konvenzjoni kien fl-ahjar ipotesi tkopri l-persuna akkuzata b'rejat b'garanzija ghal smiegh xieraq fi zmien ragjonevoli. Id-determinazzjoni tal-mument li fih persuna seta' jinghad li kienet akkuzata b'rejat kien skond il-gurisprudenza Ewropeja, partikolarment rilevanti biex proprju jigi determinat jekk l-akkuzat kellux bhala fatt smiegh quddiem Qorti fi zmien ragonevoli. Il-garanzija konvenzjonali ghal smiegh xieraq allura bl-ebda mod ma testendi ghall-protezzjoni tad-dritt fondamentali tal-proprjeta' ta' persuna akkuzata bil-kondotta tal-process, fis-sens lat tieghu. Dan id-dritt ta' proprjeta' in kwantu dan seta' jigi lez bhala jedd fondamentali kopert mill-Kovenzjoni, jibqa' biss iggvernat fl-artikolu 1 ta' l-Ewwel Protokol.

L-art. 356(1) tal-Kodici Kriminali jghid illi huwa dmir tal-Pulizija Esekuttiva li ggib quddiem il-qorti mill-aktar fis li tista', u, meta jista' jkun, flimkien ma' l-imputat, il-provi kollha li tkun gabret fuq ir-reat.

Biexil-process formali jintemm, irid xi darba jinbeda billi jingiebu l-provi quddiem il-qorti. L-art. 356(1) tal-Kodici Kriminali jqieghed fuq il-pulizija esekuttiva d-dmir li tibda l-process fi zmien ragonevolment qasir. Ladarba l-pulizija ghandha dan id-dmir taht il-ligi ordinarja mela hemm ukoll rimedju taht il-ligi ordinarja jekk tonqos f'dan id-dmir. Jekk persuna tidhrilha li z-zmien li hadet il-pulizija kien itwal miz-zmien li jista' jitqies li jaghti l-art. 356(1), trid titlob rimedju taht dak l-artikolu, li ma hux xi lex imperfecta bla sanzjoni.

Il-Qorti tal-Magistrati ghandha l-kompetenza biex tiehu konjizzjoni ta' rikorsi li jikkontestaw l-operat tal-Pulizija Ezekuttiva fir-rigward ta' l-elevazzjoni ta' oggetti illi jkunu gew elevati fil-kors ta' l-investigazzjoni tar-rejati anke min qabel ma jkun gie stabbilit jekk kienx effettivament gie kommess ir-reat u jekk kienx hemm indikazzjoni min seta' kien ikkomettieh. Dana kemm fir-rigward tal-preservazzjoni ta' l-istess oggettelevat kif ukoll tar-relevanza tieghu bhala prova ghall-eventwali process u, fil-kaz negattiv ghar-rilaxx tieghu lill-sidu. Konsidrat l-obbligu tal-Pulizija Ezekuttiva li mhux biss tipprocedi tempestivament quddiem il-Qorti imma wkoll li tippreserva l-provi materjali tar-rejat, kien konsegwenzjalid-dritt tar-rikorrent li minn ghandu giet maqbuda l-karozza, illi jirrikorri ghall-Qorti Kriminali tal-Magistrati biex jakkwista rimedju ghall-allegat qbid abbuziv. Dan ir-riomedju ordinarju ghandu jintuza qabel dak kostituzzjonali.

Jekk in oltre l-agir tal-pulizija jkun sindakabbli taht l-Artikolu 469A tal-Kap. 12 tal-Ligijiet ta` Malta, dan ir-rimedju kellu wkoll jintuza qabel dak kostituzzjonali.