01/07/2004

CIVIL FIRST HALL (CONSTITUTIONAL JURISDICTION)

MICALLEF JOSEPH R.

CAMILLERI JOSEPH vs KUMMISSARJU TAL-ARTIJIET

N/A

PARTIAL SENTENCE

CAMILLERI JOSEPH vs KUMMISSARJU TAL-ARTIJIET - 25/2001/1 - CIVILI PRIM AWLA (SEDE KOSTITUZZJONALI), MALTA

DRITT KOSTITUZZJONALI - RIMEDJI GHALL KSUR TAL JEDD TA PERSUNA - RIMEDJI TAL AZZJONI TAL ISTHARRIG GUDIZZJARJU

L-ezistenza ta' rimedju iehor lill-parti li tressaq azzjoni ta' allegat ksur ta' jedd fondamentali taht il-Kostituzzjoni jew taht il-Konvenzjoni ghandha tirrizulta lill-Qorti bhala stat ta' fatt attwali u obbjettiv, u d-diskrezzjoni li tista' twettaq il-Qorti biex ma tezercitax is-setghat taghha “jekk tqis li jkun desiderabbli li hekk taghmel” minhabba l-ezistenza ta' rimedju iehor hija decizjonifuq tali stat ta' fatt. Kemm hu hekk, huwa biss meta jew jekk jirrizulta lill-Qorti bhala fatt li (kien) jezisti rimedju iehor effettiv lir-rikorrent li l-Qorti tista' tiddelibera jekk ghandhiex twarrab milli tezercita s-setghat taghha li tisma' l-ilment imressaq quddiemha. F'kaz li ma jirrizultaxli kien hemm rimedju iehor xieraq, il-Qorti trid tiehu konjizzjoni tal-ilment, u f'kaz li kien hemmrimedju iehor, il-Qorti jibqaghlha s-setgha li tiddeciedi li ma ccediex l-ezercizzju tas-setgha taghha.

M'huwiex moghti lil persuna l-beneficcju li l-ewwel thalli jghaddi ghalxejn iz-zmien lifih setghet tiehu r-rimedju ghall-ksur tal-jedd taghha, u mbaghad tressaq ilment kostituzzjonali jewkonvenzjonali dwar l-istess ksur bhallikieku l-procedura kostituzzjonali jew konvenzjonali kienet xi rimedju in extremis li wiehed jista' jirrikorri ghalih biex isewwi zball jew nuqqas li ma messux twettaq qabel.

Fil-qasam ta' dritt kostituzzjonali, il-ksur tal-jedd fondamentali taht ezami jista' u kellu jissewwa b'rimedju xieraq kull meta l-parti mgarrba taghti prova li dan sehh, u dan indipendentement mill-andament li jkunu hadu l-proceduri li dwarhom jitqajjem l-ilment tan-nuqqasta' smigh xieraq, u indipendentement minn jekk il-persuna mgarrba irrikorrietx ghar-rimedji ordinarji disponibbli lilha. Mhux hekk biss, izda nghad ukoll li fejn il-ksur tad-dritt, kif ippruvat, kien gab mieghu ic-cahda ta' jedd fondamentali tal-persuna, ghal xi raguni li tkun imqar jekk minhabbazball ta' haddiehor u mhux bi htija taghha, il-Qorti m'ghandha qatt tezercita d-diskrezzjoni taghhali ma tezercitax is-setghat taghha kostituzzjonali biex tisma' l-ilment.

F'ghadd ta' sentenzi moghtijin f'dawn l-ahhar snin mill-Qorti Kostituzzjonali, gew stabiliti principji li ghandhom jigu segwiti minn Qorti biex tqis jekk huwiex minnu li r-rikorrent kellu ghad-dispozizzjoni tieghu rimedju alternativ effettiv. Fost dawn il-principji wiehed isib li (a) meta jidher car li jezistu mezzi ordinarji disponibbli ghar-rikorrent biex jikseb rimedju ghall-ilment tieghu, ir-rikorrent ghandujirrikorri ghal tali mezzi qabel ma jirrikorri ghar-rimedju kostituzzjonali, u huwa biss wara li jkun fittex dawk il-mezzi jew wara li jidher li dawk il-mezzi ma jkunux effettivament disponibbli li ghandu jintuza r-rimedju kostituzzjonali; (b) li d-diskrezzjoni li tuza l-Qorti biex tqis jekk ghandhiex twettaq is-setghat taghha li tisma' kawza ta' natura kostituzzjonali ghandha torbot, sakemm matingiebx xi raguni serja u gravi ta' illegalita', ingustizzja jew zball manifest fl-uzu taghha; (c)m'hemm l-ebda kriterju stabilit minn qabel dwar l-uzu tal-imsemmija diskrezzjoni, billi kull kaz jehtieg jigi mistharreg fuq ic-cirkostanzi tieghu; (d) in-nuqqas wahdu ta' tehid ta' mezzi ordinarji mir-rikorrent m'huwiex raguni bizzejjed biex Qorti ta' xejra kostituzzjonali taqtaghha li ma tuzax is-setghat taghha li tisma' l-ilment, jekk jintwera li l-imsemmija mezzi ma kinux tajbin biex jaghturimedju shih lir-rikorrent ghall-ilment tieghu; (e) in-nuqqas ta' tehid ta' rimedju ordinarju - ukoll jekk sata' kien ghal kollox effettiv biex jindirizza l-ilment tar-rikorrent - minhabba l-imgibata' haddiehor m'ghandux ikun raguni biex il-Qorti twarrab is-setghat taghha li tisma' l-ilment kostituzzjonali tar-rikorrent;(f) l-ezercizzju minn Qorti (tal-ewwel grad) tad-diskrezzjoni taghha bla matistharreg il-materja necessarja li fuqha tali diskrezzjoni ghandha titwettaq, jaghti lil Qorti tat-tieni grad is-setgha li twarrab dik id-diskrezzjoni, u (g) meta r-rimedju jaqa' fil-kompetenza ta'organu iehor jew meta s-smigh tal-ilment tar-rikorrent se' jwassal biex l-indagni gudizzjarja u l-process l-iehor tas-smigh tar-rimedju ordinarju jkunu duplikazzjoni ta' xulxin, il-Qorti kostituzzjonali ghandha ttendi lejn ir-rifjut li tuza s-setghat taghha kostituzzjonali, sakemm l-indagni gudizzjarja tal-kaz ma tkunx, min-natura taghha, ixxaqleb izjed lejn kwestjoni kostituzzjonali.

Warali l-Qorti qieset ic-cirkostanzi kollha li jsawru l-kaz, u wara li qieset il-principji stabiliti dwar kif din il-Qorti ghandha tuza d-diskrezzjoni taghha li tiddeciedi jekk ghandhiex tezercita s-setgha taghha li tkompli tisma' l-kaz, tasal ghall-fehma li ma tezistix raguni tajba u impellenti bizzejjed biex tilqa' l-eccezzjoni tal-intimati. Dan jinghad fuq kollox minhabba li jidher li l-esproprjazzjoni sehhet fl-1991.

Huwa maghruf li r-rimedju tal-azzjoni tal-istharrig gudizzjarju ddahhalfil-ligi procedurali taghna fl-1995. Huwa stabilit ukoll mill-istess artikolu li azzjoni ghal stharrig gudizzjarju ghandha ssir fi zmien sitt xhur minn dak inhar li jsehh l-att amministrattiv lamentat. Huwa minnu li fil-kaz fejn l-att ta' amministrativ jigi allegat li jikser il-Kostituzzjoni, mahemmx zmien preskritt li fih l-azzjoni tista' ssir, izda huwa llum il-gurnata accettat li l-azzjonighal stharrig gudizzjarju taht l-artikolu 469A ma ghandhiex tiehu l-post u lanqas titqies bhallikieku kienet azzjoni kostituzzjonali (jew konvenzjonali). Minbarra dan, ir-rimedju li jista' jinghata f'din il-kawza (kieku l-ilment tar-rikorrenti kellu jitqies misthoqq u ippruvat kif imiss) jidher lijkun usa' minn dak li jista' jinghata lir-rikorrenti kieku kellhom jirrikorru ghall-azzjoni ta' stharrig gudizzjarju.

Ghaldaqstant, il-Qorti qeghda taghzel li twettaq is-setghat taghha kemm taht l-artikolu 46 tal-Kostituzzjoni u kif ukoll taht l-artikolu 4 tal-Kapitolu 319, billi tkompli tisma' l-kawza.