Summary
Appell minn decizjoni tar-Registratur tal-Artijiet: una volta si tratta ta' decizjoni kwazi gudizzjarja, mhux impossibbli jew imprevedibbli illi d-decizjoni tal-gudikatur tkun mgharrfa sa minn qabel ma tkun formalment inghatat jew depozitata skond il-ligi. Il-fatt li parti interessata tintavola appell qabel ma jsir l-att formali tal-pubblikazzjoni tad-decizjoni ma jirrendix dak l-appell null u irritu ghax fuori termine. Ikun fuori termine biss jekk appell ikun gie intavolat oltre z-zmien statutorjament stabbilit u cioe' meta tali terminu jkun ghadda u skada u mhux meta lanqas ikun ghadu bedajiddekorri.
Ir-Registru tal-Artijiet huwa wiehed fejn effettivament, jintlaqghu applikazzjonijiet ghal registrazzjoni ta' titolu naxxenti minn atti inter vivos u sentenzi tal-Qorti (Art. 12), causa mortis (Art. 14) u preskrizzjoni. Jigu registrati wkoll ipoteki u privileggi li jolqtu l-proprjeta'.
Meta ssir applikazzjoni, l-applikant ghandu l-obbligu li jissottometti certi pjanti ukopja tad-dokument li fuqu hi bbazata r-registrazzjoni. Immedjatament, ir-Registratur johrog avviz(Art. 18) sabiex kull min jidhirlu illi r-registrazzjoni tolqotlu xi drittijiet minn tieghu, jkun jista' joggezzjona ghat-titolu - 'l hekk imsejha Kawzjoni, regolata b'mod partikolari mill-Parti V tal-istess Kap 296. Dan apparti l-fatt illi r-Registratur jista' sua sponte jirrifjuta li jirregistral-applikazzjoni, anzi huwa pprojbit milli jirregistra f'kaz illi l-proprjeta' li dwarha ssir l-applikazzjoni hija diga' registrata (Art 19(2)). F'dan il-kaz it-tieni registrazzjoni tigi konvertita exlege f'kawzjoni.
Ir-Registratur, li naturalment irid jagixxi in buona fede (Art. 8(1)) ghandu ghalhekk certi poteri kwazi-gudizzjarji sabiex ikun jista' jaqdi d-doveri tieghu fosthom li jista'jaghti gurament jew jiehu dikjarazzjoni bil-gurament skond l-istess Att ghal kull wiehed mill-ghanijiet ta' dan l-Att u jista' wkoll, b'tahrika ffirmata minnu, jitlob l-attendenza ta' dawk il-persunikollha li jidhrulu xierqa dwar ir-registrazzjoni ta' kull titolu. Hu jista' wkoll, b'tahrika bhaldin, jehtieg lil kull persuna li jkollha fil-pussess taghha jew taht il-harsien taghha xi dokumentazzjoni sabiex jispezzjonahom; u jista' jezamina bil-gurament lil kull persuna li tidher quddiemu u ghal dan il-ghan jaghti l-gurament.
Mhux talli r-Registratur jista' u ghandu jisma' u jiddeciedi dwar talbiet konfliggenti, izda hemm ukoll mument fejn ir-Registratur, jekk hekk jidhirlu xieraq,jaghzel illi huwa stess jaghmel kwalifika fl-istess titolu (Art. 24), liema kwalifika jista' jkollhaeffett negattiv fuq l-effettivita' tat-titolu. Naturalment, din l-azzjoni bhal kull azzjoni u decizjoni ohra tar-Registratur tista' tigi sindikata mill-Qorti tal-Appell (Art. 37(1)). Anzi r-Registratur, bhala policy, u dan sabiex jesegwixxi d-dmir tieghu li jagixxi in buona fede, normalment iwaqqaf kull procedura u jew azzjoni li jista' jkollha effett fuq it-titolu jekk ikun inghata bidu ghal xi procedura quddiem il-Qorti u anke sabiex tigi evitata kull possibbilita' illi r-Registratur jiddeciedi mod waqt li l-Qorti tiddeciedi mod iehor.
Johrog car ghalhekk, illi sa mill-mument illissir l-applikazzjoni ghar-registrazzjoni tal-art, ir-Registratur jista' jkun involut kontinwament sabiex jesprimi ruhu dwar diversi aspetti ta' fatt u ta' ligi li jolqtu l-istess titolu. Naturalment,f'dawn id-decizjonijiet jidhol kontinwament mhux biss diskors dwar l-applikabilita' jew le tal-ligidwar ir-Registrazzjoni tal-Artijiet, izda wkoll b'mod partikolari, id-diskors ta' :-
(a) fatti - b'mod konkret ir-Registratur jinhtieglu jestabilixxi l-fatti kollha. Fil-fatt il-ligi taghti kaz ukoll ta' kundizzjonijiet ta' fatt li r-Registratur mhux facli jkun konxju taghhom, u dawn telenkahom bhala "interessi li jipprevalu" (Art. 43) fis-sens illi jekk verament ma tkunx sarat relazzjonidwarhom u gie definittivament pruvat li dak id-dritt "li jipprevali" ma jezistux fil-fatt" (provisotal-Art. 43 (1)), allura dawn l-istati ta' fatt ikollhom effett daqs li kieku jemanu mic-certifikatta' titolu (ez. Art. 43 (1) (d)). Dan jindika li r-Registratur huwa msejjah jistabbilixxi u jiddeciedi dwar il-fatti, ghax fatti li mhux facli jkun konxju taghhom gew stabbiliti mil-ligi bhala "interessi li jipprevali".
(b) ligi - biex persuna tigi registrata bhala "sid", trid tkun sid ta'dik il-proprjeta' skond il-ligijiet Maltin. Dan jindika li, bhala minimu, kemm il-persuna li qed takkwista u kemm dik li qed "titrasferixxi", jrid ikollhom il-kapacita' skond ir-regoli normali tal-ligijiet ta' Malta. L-istess jinghad ghall-forma tat-trasferiment. Ghalhekk biex wiehed jigi registrat bhala "sid" (jigifieri biex tapplika ghar-registrazzjoni sabiex mal-mument tar-registrazzjoni tigi debitament registrat b'effett ghal terzi) ir-Registratur ma jistax fid-day to day running, ma jezaminax il-kwistjoni, fost hwejjeg ohra, jekk il-partijiet u/jew testaturi ghandhomx il-kapacitajiet kollha rikjesti mil-ligi Maltija, b'mod partikolari l-Kodici Civili.
Difatti tista' tiltaqa' ma' kaz illi jsir att pubbliku, li jigi "debitament" insinwat fir-Registru Pubbliku fejn id-Direttrutar-Registru Pubbliku m'ghandux poter jidhol fi kwistjonijiet ta' din in-natura, liema kuntratt ikunqieghed jesegwixxi provediment testamentarju li ma jkunx korrett skond il-lex situs tal-fond. U kien anke minhabba dan il-fatt u l-possibbilita' ta' kunflitt dwar insinwazzjoni fir-Registru Pubblikuu registrazzjoni fir-Registru tal-Artijiet illi l-legislatur llegisla illi huwa dak biss li jsir fir-Registru tal-Artijiet illi jghidd meta l-proprjeta' tkun registrabbli (Art. 11).
Ezempju ta' din il-problema huwa l-ezempju li konjugi, wara li jmut, ihalli eredi lill-martu bl-eskluzjoni tal-ulied, kontra l-provvedimenti tal-Kodici Civili (Kap. 16) li jirregolaw is-successjoni invista tal-fatt illi l-proprjeta' tkun sitwata f'Malta, ghalkemm skond il-ligi tad-domicilju, t-testment in ezami jkun korrett skond il-ligi ta' fejn sar u fejn is-"sidien" ikunu marru jghixu (ez. l-Awstrjalja).
Dan il-fatt jista' jigi sollevat jew minn min ikun interessat jew addirittura mir-Registratur jekk hekk jirrizultalu minn dokumenti, provi jew xhieda ohra. F'dawn il-kazijiet, ir-Registraturjista' jikkwalifika t-titolu, jista' possibbilment jirregistra l-proprjeta' f'isem l-eredita' jew jista' anke jkun hemm kaz illi proprjeta' tigi "registrata" f'isem "sidien mhux maghrufa" taht l-Art.16A. Dan ikollu jkompli juri l-poteri vasti li gew moghtija lir-Registratur fil-qadi tal-funzjonijiet tieghu.
