Fil-Qosor
Skond l-artikolu 974 tal-Kap 16 "Jekk il-kunsens ikun gie moghti bi zball, jew mehud bi vjolenza jewb'ghemil doluz, ma jkunx jiswa".
VJOLENZA
L-artikolu 978 (1) ighid hekk: "Il-kunsensjitqies mehud bi vjolenza meta l-vjolenza hija tali li tahkem fuq persuna ragonevoli u ggieghlha tibza' li hija nnifisha jew hwejjigha jistghu jigu mqieghda ghal xejn b'xejn f'perikolu ta' hsara kbira".
(2) F'dawn il-kazijiet ghandhom jitqiesu l-eta`, is-sess u l-kundizzjoni tal-persuna".
Skond il-ligi, il-vjolenza hija kawza ta' nullita` tal-kuntratt ghaliex tostakola l-liberta` tal-kunsens. Il-vjolenza tikkonsisti f'vie di fatto jew minacci ezercitati kontra persuna biex jigi minnha karpit il-kunsens li hija ma tridx taghti. Hu pero` necessarju li l-vjolenza morali tkun il-kawza determinanti tal-kuntratt; jigifieri biex kuntratt ikun suxxettibli li jigi annullat minhabba l-vjolenza jehtieg li l-kunsens ta' wahda mill-partijiet ikun gie estratt bi vjolenza; fi kliem iehor lil-kunsens ikun il-frott ta' vjolenza ezercitata li tottjeni dak il-kunsens u mhux ir-rizultat accidentali ta' vjolenza ezercitata tottjeni dak il-kunsens u mhux ir-rizultat accidentali ta' vjolenza ezercitata biex jigi raggunt skop divrs. Mhux bizzejjed li l-kunsens jigi moghti u l-kuntratt ikun sar taht pressjoni ta' forza nsormontabbli ghal dak li jkun ta l-kunsens; ghaliex dik il-forza tista'tkun forza naturali u nkonxjenti, u ghalhekk proprjament ma jkunx hemm vjolenza mill-punto di vistaguridiku. Il-vjolenza trid tkun l-opera ta' persuna li tezercitaha biex tottjeni l-kunsens.
Biex il-vjolenza morali tammonta ghall-vizzju tal-kunsens hemm bzonn li tkun determinanti, ingusta ugravi u tali li taghmel impressjoni fuq persuna ragonevoli u li tiggenera l-biza' li tesponi ingustament lill-persuna taghha jew il-gid taghha ghal dannu gravi. Il-kwistjoni jekk hemmx vjolenza hija ndagni li hija mhollija nterament fil-prudenza tal-gudikant.
Hu car pero` illi l-ezercizzju ta' dritt jew anke l-pretenzjoni ta' dritt kontra terz fl-ambitu ta' proceduri gudizzjarji bl-ebda modma jista' jitqies bhala element kostituttiv ta' vjolenza morali fit-termini tal-ligi. Fejn dak id-dritt jezisti il-kreditur kien pjenament gustifikat li jezercitah u d-debitu ma jistax javvanza l-pretensjoni li l-effett negattiv ta' l-ezercizzju ta' dak id-dritt kien tant serju li seta' jigi kkwalifikat bhala xi forma ta' vjolenza morali fuqu.
QERQ B'GHEMIL DOLUZ
L-artikolu 981 tal-Kodici Civili jippreskrivi li l-eghmil doluz huwa motiv ta' nullita' tal-ftehim, meta l-inganni maghmulin minn wahda mill-partijiet ikunu tali li minghajrhom il-parti l-ohra ma kenitx tikkuntratta. Izda l-istess artikolu jkompli jghid li dan l-ghemil doluz ma jistax ikun prezunt, imma ghandu jigi ppruvat.
Kull bniedem savju u prudenti, qabel ma jaghmel weghda, ghandu jiehu l-prekawzjonijietnecessarji mehtiega mill-interess tieghu, u jekk hu ma jkunx hadhom, il-Ligi m'ghandiex taghtih laprotezzjoni u l-anqas difiza "Leges vigilantibus prosunt".
Li kieku ma kienx hekk, l-istess mala fidi tiehu profitt mill-facilita` li kuntratt jigi rexiss, sabiex dak li jkun jinheles mill-obbligu li jirrispetta l-patti li jkunu l-aktar legittimi.
Mhux kwalunkwe ngann ta' kontrajent wiehed ghad-dannu ta' l-iehor jammonta ghad-dolo rikjest mill-ligi bhala motiv ghall-annullabilita' ta' kuntratt. L-ingann irid ikun tali li ma jhallix lill-kontrajent ingannat il-kuxjenza ta' dak li kien qieghed jaghmel u l-indipendenza tal-kunsens tieghu; u tali wkoll li minghajru ma kienx jikkuntratta. Id-dolo jipproduci l-izball u dana jrid ikun invincibbli. Ukoll inghad li bhalma mhux kwalunkwe skaltrezza prattikata ghad-dannu ta' haddiehor taqa' taht is-sanzjoni tal-ligi, hekk ukoll mhux kull kredulita' zejda taqa' taht il-protezzjoni taghha.
L-annullabilita' ta' kuntratt bazata fuq ghemil doluz tissuponi wkoll l-izball li waqa' fih il-kontraent li jaghmel l-istanza ta' l-annullament minhabba l-ghemil doluz ta' l-iehor; imma b'din id-differenza, illi mentri l-izball, bhala motiv per se' indipendentement mill-ghemil doluz, hemm bzonn li jaqa' fuq is-sustanza tal-haga, invece l-izball effett tal-ghemil doluz ma hemmx bzonn li jaqa' fuq is-sustanza tal-haga.
Ir-ricerkajekk l-ghemil doluz kienx kif ghall-finijiet ta' din l-azzjoni hemm bzonn li jkun, jigifieri determinanti, hija wahda ta' fatt, li ghandha tigi meqjusa fic-cirkustanzi partikolari ta' kull kaz. Id-distinzjoni antika bejn ghemil doluz 'causam dans contractui' u ghemil doluz 'incidens in contractum' hija ormai skartata in vista tal-lokazzjoni tal-ligi.
KUNSENS MOGHTI BI ZBALL.
L-artikolu 976(1) tal-Kodici Civili jipprovdi hekk:-
"L-izball dwar il-fatt ma jgibx in-nullita' tal-kuntratt hlief meta jaqa' fuq is-sustanza nfisha tal-haga li tkun l-oggett tal-ftehim."
Dwar vizzju tal-kunsens minhabba zball, il-ligi tiddistingwi bejn zball dwar il-ligi li ma jgibx nullita` hlief meta dan ikun il-kawza wahdanija jew ewlenija tieghu, u zball ta' fatt li ma jgibx in-nullita` tal-kuntratt hlief meta jaqa' fuq is-sustanza nfisha tal-haga li tkun l-oggett tal-ftehim (Art 975 u 976 tal-Kap 16).
Dejjem gie ritenut mill-Qrati taghna li biex jaghti lok ghat-thassir tal-kuntratt l-izball ta' fatt irid ikun zball sostanzjali. Zball ta` fatt ma jwassalx ghan-nullita` jekk mhux meta jaqa` fuq is-sustanza stess tal-haga li tkun l-oggett tieghu.
Zball fuq is-sustanza huwa allura zball fuq il-kwalita` tal-haga, izda mhux kull zball fuq il-kwalita` huwa sostanzjali. Huwa mehtieg illi tali zball jaqa` fuq kwalita` principali. Hija l-intenzjoni tal-partijiet li trid tiddetermina x'inhi kwalita` essenzjali. Il-principju huwa is-segwenti: il-partijiet ma kienux jikkontrattaw li kieku kienu jafu bl-izball dwar il-kwalita`.
Barra minn hekk huwa mehtieg lil-izball ikun skuzabbli. L-izball mhux skuzabbli meta huwa l-frott ta` ta` negligenza kbira (culpa lata), li kieku ma kienx ghaliha il-kontraent kien ikun jista` jinduna bl-izball anki bi ftit diligenza. F'dawn il-kazi jkun irid jigi applikat il-principju "qui sua culpa damnum sentit, non videtur damnun sentire".
Zball ta' fatt jipproduci n-nullita' tal-konvenzjoni meta jaqa' fuq is-sostanza tal-haga li tifforma l-oggett tal-konvenzjoni hija l-opinjoni preferibbli li l-kelma 'sustanza' ghandha tittiehed bhala sinonimu ta' 'kwalita' sostanzjali' u li din il-kwalita' tiddependi mill-intenzjoni tal-partijiet.
ATTI MAGHMULIN BIL-PERMESS JEW BL-AWTORIZZAZZJONI TAL-QORTI
L-artikolu 488 tal-Kap 12 jipprovdi li:-
"(1) Kontra l-atti maghmulin bil-permess jew bl-awtorizzazzjoni tal-qorti, ma tistax tingieb il-prova li l-kunsens gie moghti bi zball, jew mehud bi vjolenza jew b'ghemil doluz, jew li l-att kien b'xi mod ta' hsara jew ta' pregudizzju.
(2) Izda l-att jista' jigi mwaqqa' jekk jigi ppruvat illi l-permess jew l-awtorizzazzjoni tal-Qorti gew moghtijaminhabba dikjarazzjonijiet foloz jew minhabba li ma ntqalux xi cirkostanzi".
KONTRO-TALBA
L-Artikolu 396 tal-Kap 12 jiddisponi illi:-
"Fil-kawzi, il-konvenut jista' jaghmel kontro-talba kontra l-attur, basta li din il-kontro-talba tkun konnessa mat-talba tal-attur kif ser jinghad hawn taht:-
meta il-kontro-talba tal-konvenut tkun gejja mill-istess fatt, jew mill-istesskuntratt jew titolu li minnhu tkun gejja t-talba tal-attur; jew
meta l-iskop tal-kontro-talba tal-konvenut huwa li jpaci l-kreditu mitlub mill-attur, jew li b'kull mod iehor igib fix-xejn l-azzjoni ta' l-attur jew li jimpedixxi l-effetti taghha".
Ir-rekwisiti sabiex issir il-kontro-talba huma: a) "la comunanza di origine delle due cause", ovverro b) "la eliminazione reciproca delledue domande."
Illi dan jissussisti meta iz-zewg domandi jemanaw mill-istess fatt, mill-istesskuntratt jew titolu.
Il-legislatur kien liberali sew, u l-intenzjoni tieghu kienet mhux bissli tigi eliminata l-obbligazzjoni attrici, jew ikkompensata, izda ukoll jekk id-domandi attrici jigu b'kull mod, jekk mhux estinti, anke newtralizzati.
Tenut kont tal-fatt, li l-iskop tal-kontro-talba, huwa sabiex zewg kawzi bejn l-istess partijiet jinstemghu fi process wiehed, u b'hekk jiguevitati multiplicita' ta' kawzi bejn l-istess persuni, l-interprettazzjoni tal-istess artikolu ghandha tkun wahda estensiva, imbasta l-bazi tal-istess tigi rispettata u mhux znaturata.
Ghalhekk fl-interprettazzjoni tal-fonti ta' origine tal-istess kontro-talba, u cjoe` il-kuntratt, it-titoluu l-fatt, dawn ghandhom dejjem jigu nterpretati fil-kumpless ta' cirkostanzi li jaghtu hajja ghall-kawza u li jifformaw il-bazi tal-litigazzjoni. Dan tant huwa minnu li l-legislatur permezz ta' sub-artikolu (2) jestendi l-istess ghal kull mezz li bih l-azzjoni attrici tigi estinta, jew l-effetti taghha jigu newtralizzata.
Dan kollu ghaliex ir-rikonvenzjoni bhala mezz ta` difiza giet gustament estiza mill-legislatur ghall-dawk il-kazi kollha fejn il-konvenut, ikun jista` jiddefendi ruhubilli jagixxi kontra l-attur tieghu.
Konsistentement mal-premess, gew ammessi kontro-talbietanke meta l-azzjoni attrici hija wahda kambjarja, bil-limitazzjoni tal-eccezzjonijiet li l-istess kawza timponi u dan proprju abbazi tal-artikolu 396(2).
Il-Qorti irritenit illi huwa permissibbli li f'azzjoni ghall-annullament ta` kuntratt issir kontro-talba ghall-ezekuzzjoni tieghu.
